ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիա

Ակադեմիայի մասին

Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիան հանրապետության բարձրագույն գիտական հաստատությունն է, որը ձևավորվել է հայ ժողովրդի բազմադարյան պատմական, բեղմնավոր գիտական, հարուստ մշակութային ու կրթական ավանդույթների վրա և կոչված է համախմբել գիտնականներին` գիտության տարբեր բնագավառներում իրականացնելու հիմնարար հետազոտություններ, երևան հանելու և վերաիմաստավորելու ազգի հոգևոր ժառանգությունը, ապահովելու ազգային անվտանգություն`սոցիալական և տնտեսական հիմնախնդիրների լուծման համար:
Հանրապետության անդրանիկ մշակութային, կրթական և գիտական կենտրոնը 1919թ. Ալեքսանդրապոլում (ժամանակավոր) բացված Երևանի պետական համալսարանն էր, որտեղ Հայաստանի առաջին հանրապետության տարիներին իրագործվում էին գիտական հետազոտություններ կրթության, պատմության, տնտեսագիտության բնագավառներում:
Երկրորդ հանրապետության հաստատման առաջին իսկ տարիներին`1921թ., Էջմիածնում հինադրվում է պատմամշակութային ինստիտուտը, որը 1925թ. վերանվանվում է Գիտության և արվեստի ինստիտուտի` ակադեմիական բնույթի հաստատություն, որի նպատակն էր զարգացնել բնական, տեխնիկական, հումանիտար և հասարակական գիտությունները: Հետագայում ստեղծվում են բույսերի, կառույցների ու շինանյութերի, երկրաբանության, կուրորտաբանության, ռենտգենաբանության ինստիտուտները, առաջին երկրաշարժագիտական կայանը և այլ գիտական կազմակերպություններ:

1935թ. վերոհիշյալ գիտահետազոտական կազմակերպությունների բազայի վրա ստեղծվում է ՍՍՀՄ ԳԱ հայկական մասնաճյուղը, որի նախագահ է դառնում ակադեմիկոս Ֆրանց Յուլիի Լևինսոն-Լեսսինգը:
1938թ. մասնաճյուղը գլխավորում է ակադեմիկոս Հովսեփ Աբգարի Օրբելին: Այդ տարիներին սկսում են զարգանալ ֆիզիկամաթեմատիկական, բնական, տեխնիկական, հումանիտար և հասարակական գիտությունները, Հայաստանը դառնում է հայագիտության խոշորագույն կենտրոն:
1943թ. նոյեմբերի 10-ին ՀՍՍՀ կառավարության որոշմամբ ստեղծվում է Հայաստանի գիտությունների ակադեմիան, որի 23 հիմնադիր-ակադեմիկոսների թվում էին Մ.Աբեղյանը, Ալիխանյան եղբայրները, Հ.Աճառյանը, Ավ.Իսահակյանը, Վ.Համբարձումյանը, Օրբելի եղբայրները և այլք: Հայաստանի ԳԱ առաջին նախագահ է ընտրվում հանրահայտ պատմաբան, արևելագետ ակադեմիկոս Հովսեփ Օրբելին:
1947թ. Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի նախագահ է ընտրվում աշխարհահռչակ գիտնական, տեսական աստղաֆիզիկայի հիմնադիր ակադեմիկոս Վիկտոր Համազասպի Համբարձումյանը:

Խորհրդային իշխանության տարիներին ակադեմիայում կատարվում են համաշխարհային հնչեղության հայտնագործություններ աստղաֆիզիկայի, հաշվողական տեխնիկայի, կիրառական մաթեմատիկայի և մեխանիկայի, ֆիզիկայի, քիմիայի, կենսաբանության, հայագիտության և գիտական այլ բնագավառներում:
1992 թ. Հայաստանի երրորդ հանրապետության հռչակումից հետո ՀՍՍՀ գիտությունների ակադեմիան վերանվանվում է Հայաստանի Հանրապետության գիտությունների ազգային ակադեմիա:
1993 թ. ԳԱԱ նախագահ է ընտրվում գիտության և արտադրության խոշորագույն կազմակերպիչ, պետական գործիչ ակադեմիկոս Ֆադեյ Տաճատի Սարգսյանը, որի ղեկավարման տարիներին իրականացվում են ակադեմիայի համար նպաստավոր ռեֆորմներ, ընդունվում է «Գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքը, ԳԱԱ-ն ստանում է ՀՀ կառավարության խորհրդատուի հատուկ կարգավիճակ:
2006թ. ՀՀ ԳԱԱ նախագահ է ընտրվում գիտության և կրթության ճանաչված կազմակերպիչ, ռադիոֆիզիկոս ակադեմիկոս Ռադիկ Մարտիրոսի Մարտիրոսյանը:
2021թ. ՀՀ ԳԱԱ նախագահ է ընտրվում ակադեմիկոս Աշոտ Սերոբի Սաղյանը:
2008թ. հայ ժողովուրդը մեծ շուքով տոնում է ականավոր գիտնական և հայրենասեր, ակադեմիայի շուրջ կեսդարյա նախագահ ակադեմիկոս Վ.Համբարձումյանի 100-ամյա հոբելյանը, իսկ 2010 թ. սահմանվում է ակադեմիկոս Վ.Համբարձումյանի անվան միջազգային մրցանակ:
2011թ. հանրապետության նախագահի հանձնարարությամբ գիտատեխնիկական ներուժի և հիմնարար գիտությունների արդյունքների կիրառական մշակման նպատակաուղղված օգտագործման համար մշակվում է «Գիտությունների ազգային ակադեմիայի մասին» ՀՀ օրենքը, որը 14.04.2011թ. հաստատվում է ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից:
Ներկայումս ակադեմիան շարունակում է զարգացնել գիտության տարբեր բնագավառները և գրանցել նվաճումներ, արդյունավետ համագործակցում է հանրապետական բուհերի, պետական կառույցների, միջազգային գիտական կազմակերպությունների հետ, ակտիվորեն մասնակցում միջազգային բազմաթիվ ծրագրերի և մի շարք միջազգային դրամաշնորհային նախագծերի, որոնցից են` EU H2020 BSH, EU H2020 EaP PLUS, EU H2020 EEN Armenia, COSME EEN Armenia:
ՀՀ ԳԱԱ-ն, որպես պետական գիտական հաստատություն, գիտահետազոտական ինստիտուտների, նրանց հավասարեցված հաստատությունների, օժանդակ ծառայությունների և կառավարման մարմնի՝ նախագահության միասնությունն է: ՀՀ ԳԱԱ-ն միավորում է 35-ից ավելի գիտական ինստիտուտներ, հաստատություններ, ձեռնարկություններ և այլ կազմակերպություններ: ՀՀ ԳԱԱ նախագահությունն ունի, ըստ բնագավառների, գիտությունների հինգ բաժանմունք՝

մաթեմատիկական և տեխնիկական գիտությունների բաժանմունք,
ֆիզիկայի և աստղաֆիզիկայի բաժանմունք,
բնական գիտությունների բաժանմունք,
քիմիայի և Երկրի մասին գիտությունների բաժանմունք,
հայագիտության և հասարակական գիտությունների բաժանմունք:

Որոշ ինստիտուտներ ունեն փորձարարական գործարաններ, փորձակայաններ, հատուկ կոնստրուկտորական բյուրոներ, բուսաբանական այգիներ և այլն: Նախագահությանն առընթեր գործում են՝ Հիմնարար գիտական գրադարանը, Միջազգային գիտակրթական կենտրոնը, «Գիտություն» հրատարակչական-արտադրական միավորումը, տպարանը, ինչպես նաև հիմնարկություններ և օժանդակ ծառայություններ:
ՀՀ ԳԱԱ նախագահությանն առընթեր գործում են գիտական հանձնաժողովներ և խորհուրդներ /գիտահրատարակչական խորհուրդ, հաշվողական տեխնիկայի հանձնաժողով, Սևանա լճի պահպանության փորձագիտական հանձնաժողով/, իսկ գիտությունների բաժանմունքներում, ըստ գիտական ուղղությունների՝ գիտական խորհուրդներ:

ՀՀ ԳԱԱ կառավարման բարձրագույն մարմինը ակադեմիայի ընդհանուր ժողովն է, որն ընդգրկում է ակադեմիայի իսկական անդամներին, թղթակից անդամներին ինչպես նաև ակադեմիայի համակարգի գիտական
կազմակերպությունների լիազոր ներկայացուցիչներին: Ընդհանուր ժողովների միջև ընկած ժամանակահատվածում ՀՀ ԳԱԱ կառավարման կոլեգիալ մարմինը ԳԱԱ նախագահությունն է՝ բաղկացած 15 անդամներից, իսկ նախագահության նիստերի միջև ընկած ժամանակահատվածում՝ նախագահության բյուրոն:
ՀՀ ԳԱԱ բաժանմունքների կոլեգիալ ղեկավար մարմիններն են բաժանմունքի ընդհանուր ժողովը և բաժանմունքի բյուրոն: ՀՀ ԳԱԱ նախագահը, փոխնախագահը՝ ակադեմիկոս-քարտուղարները իրականացնում են ԳԱԱ գործունեության ընդհանուր և օպերատիվ ղեկավարումը:

Անձնակազմ

Ակադեմիայի աշխատակիցների ընդհանուր թիվը 3800-ից ավելին է, այդ թվում մոտ 340 գիտության դոկտոր և մոտ 1100 գիտության թեկնածու: Ակադեմիայի կազմում ընդգրկված են 29 ակադեմիկոս, 45 թղթակից անդամ, 5 պատվավոր անդամ, 113 արտասահմանյան անդամ և 43 պատվավոր դոկտոր: ՀՀ ԳԱԱ անդամների ընտրությունն անց է կացվում, որպես կանոն, ոչ ուշ, քան 3 տարին մեկ անգամ, ՀՀ ԳԱԱ ընդհանուր ժողովում:

Համագործակցություն գիտական կազմակերպությունների հետ

Գիտությունների ակադեմիաների միջազգային ասոցիացիա (МААН) (1993թ.-ից)
Գիտության միջազգային խորհուրդ (ICS)
Գիտությունների ակադեմիաների եվրոպական ֆեդերացիա (ALLEA) (2012թ.-ից)
Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա (1993թ.-ից)
Ուկրաինայի գիտությունների ակադեմիա (1993թ.-ից)
Բելառուսի գիտությունների ազգային ակադեմիա (1995թ.-ից)
Թուրքմենստանի գիտությունների ակադեմիա (1995թ.-ից)
Վրաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա (1997թ.-ից)
Լիտվայի գիտությունների ակադեմիա (2012թ.-ից)
Ռումինիայի գիտությունների ակադեմիա (2013թ.-ից)
Ֆրանսիայի գիտական հետազոտությունների ազգային կենտրոն (CNRS)
(2009թ.-ից)
Չինաստանի գիտությունների ակադեմիա (1998թ.-ից)
Մոլդովայի գիտությունների ակադեմիա(2013թ.-ից)
Ավստրիայի գիտությունների ակադեմիա (2017թ.-ից)
Չինաստանի հասարակական գիտությունների ակադեմիա (2017թ.-ից)
Հնդկաստանի գիտությունների ակադեմիա (2002թ.-ից)
ՌԴ Հարավային գիտական կենտրոն (2004թ.-ից):

Համագործակցություն հիմնադրամների հետ

Հայկական ընդհանուր բարեգործական միություն
«Հայաստան» հիմնադրամ
«Փյունիկ» հիմնադրամ
Գիտության և կրթության հայկական ազգային հիմնադրամ (ANSEF)
Միջազգային գիտատեխնիկական կենտրոն (ISTC)
Եվրամիության 7-րդ շրջանակային ծրագիր (EU FP7)
Նախկին Խորհրդային Միության նորանկախ պետությունների գիտնականների հետ համագործակցության խթանման միջազգային ասոցիացիա (INTAS)
Շվեյցարիայի ազգային գիտական հիմնադրամ
Հիմնարար հետազոտությունների բելառուսական հանրապետական հիմնադրամ

Համատեղ լաբորատորիաներ

ՌԳԱ մակաբուծաբանության ինստիտուտում գործում է վերջինիս և ՀՀ ԳԱԱ կենդանաբանության ինստիտուտի համատեղ փորձարարական Մակաբուծաբանության լաբորատորիան
ՀՀ ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի և Ֆրանսիայի գիտական հետազոտությունների ազգային կենտրոնը ստեղծել են միացյալ միջազգային 09-ԼԻԱ-002 (SNRS-LIA) լաբորատորիան
Ֆիզիկական հետազոտությունների ինստիտուտը Բուրգունդիայի (Ֆրանսիա) համալսարանի հետ համատեղ ստեղծել է միջազգային միացյալ լաբորատորիա
Ֆիզիկական հետազոտությունների ինստիտուտը Լիոն-1 Կլոդ Բեռնար (Վիլուրբան) համալսարանի հետ համատեղ ստեղծել է միջազգային միացյալ լաբորատորիա
Երկրաբանական գիտությունների ինստիտուտը Լիոնի համալսարանի (Ֆրանսիա) հետ համատեղ ստեղծել է միջազգային միացյալ լաբորատորիա:

Նախագահներ

ԽՍՀՄ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱԿԱԴԵՄԻԱՅԻ ՄԱՍՆԱՃՅՈՒՂ (1935-1943 ԹԹ.) ՀԽՍՀ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱԿԱԴԵՄԻԱ (1943-1992 ԹԹ.)
		ՀՈՎՍԵՓ ԱԲԳԱՐԻ ՕՐԲԵԼԻ (20.03.1887 – 02.02.1961) ԽՍՀՄ ԳԱ հայկական մասնաճյուղի նախագահ 1938-1943թթ. ՀԽՍՀ ԳԱ առաջին նախագահ 1943-1947թթ. Մասնագիտություն` արևելագիտություն, կովկասագիտություն, հնագիտություն, բանասիրություն
		ՎԻԿՏՈՐ ՀԱՄԱԶԱՍՊԻ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆ (18.09.1908 – 12.08.1996) ՀԽՍՀ ԳԱ նախագահ 1947-1993թթ. Մասնագիտություն` տեսական աստղաֆիզիկա, աստղագիտություն
ՀՀ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԱԿԱԴԵՄԻԱ (1992 ԹՎԱԿԱՆԻՑ)
		ՖԱԴԵՅ ՏԱՃԱՏԻ ՍԱՐԳՍՅԱՆ (18.09.1923 – 10.01.2010) ՀՀ ԳԱԱ նախագահ 1993-2006թթ. Մասնագիտություն` էլեկտրոնային հաշվողականտեխնիկա, կառավարման ավտոմատացված համակարգեր
		ՌԱԴԻԿ ՄԱՐՏԻՐՈՍԻ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ (01.05.1936) ՀՀ ԳԱԱ նախագահ 2006-2021թթ. Մասնագիտություն` քվանտային ռադիոֆիզիկա, գերհաղորդականության կիրառական պրոμլեմներ, ռադիոաստղագիտություն
		ԱՇՈՏ ՍԵՐՈԲԻ ՍԱՂՅԱՆ (07.04.1957) ՀՀ ԳԱԱ նախագահ 2021թ.-ից Մասնագիտություն` Կենսատեխնոլոգիա, կենսաօրգանական քիմիա

Փոխնախագահներ

Համբարձումյան Վիկտոր Համազասպի				(1943-1947)
Գուլքանյան Վարդան Հովհաննեսի				(1943-1950)
Իոսիֆյան Անդրանիկ Ղևոնդի				(1950-1954, 1981-1986)
Ներսիսյան Մկրտիչ Գեղամի				(1950-1959)
Մնջոյան Արմենակ Լևոնի				(1954-1961)
Հարությունյան Նագուշ Խաչատուրի				(1960-1961)
Հովհաննիսյան Աբգար Ռուբենի				(1960-1963, 1967-1986)
Բունիաթյան Հրաչյա Խաչատուրի				(1961-1967)
Կարինյան Արտաշես Բալասիի				(1963-1965)
Մկրտչյան Սերգեյ Սեդրակի				(1967-1971)
Մերգելյան Սերգեյ Նիկիտայի				(1971-1974)
Համբարձումյան Սերգեյ Ալեքսանդրի				(1974-1977)
Միրզաբեկյան Էմիլ Հայկի				(1976-1980)
Ֆանարջյան Վիկտոր Բարդուղիմեոսի				(1978-1990)
Գալոյան Գալուստ Անուշավանի				(1986-1988, 1990-1994)
Սեդրակյան Դավիթ Մհերի				(1990-1994)
Սարգսյան Յուրի Լևոնի				(1994-1995)
Սարգսյան Գագիկ Խորենի				(1994-1998)
Բրուտյան Գևորգ Աբելի				(1994-2002)
Գաբրիելյան Էմիլ Սամսոնի				(1994-2006)
Բարխուդարյան Վլադիմիր Բախշիի				(2000-2006)
Ղազարյան Էդվարդ Մուշեղի				(2004-2006)
Շուքուրյան Յուրի Հայկի				(1995-2021)
Մաթևոսյան Հրանտ Հենրիկի				(2021- մինչև օրս)

Ակադեմիկոս-քարտուղարներ

Գուլքանյան Վարդան Հովհաննեսի				(1950-1956)
Կասյան Մարտին Հովհաննեսի				(1956-1958)
Բունիաթյան Հրաչյա Խաչատուրի				(1958-1961)
Մկրտչյան Սերգեյ Սեդրակի				(1961-1967)
Դավթյան Գագիկ Ստեփանի				(1967-1971)
Բակունց Սևադա Ալեքսանդրի				(1971-1979)
Գալոյան Գալուստ Անուշավանի				(1979-1986)
Սեդրակյան Դավիթ Մհերի				(1986-1990)
Բարխուդարյան Վլադիմիր Բախշիի				(1990-2004)
Ղազարյան Էդվարդ Մուշեղի				(2004-2006)
Հարությունյան Բաբկեն Հարությունի				(2007-2008)
Շահինյան Արամ Արտաշեսի				(2008-2011)
Մաթևոսյան Հրանտ Հենրիկի				(2011- 2021)
Իշխանյան Արթուր Միքայելի				(2021- մինչև օրս)