Մեդիա կենտրոնում տեղի ունեցած «Ինչպե՞ս բարձրացնել գիտության արդյունավետությունը» թեմայով քննարկմանն իրենց տեսակետները ներկայացրեցին ՀՀ ԳԱԱ նախագահ ակադեմիկոս Ռադիկ Մարտիրոսյանը, Կրթության և գիտության փոխնախարար Հովհաննես Հովհաննիսյանը, ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի առաջատար գիտաշխատող, պատմական գիտությունների թեկնածու Հրանուշ Խառատյանը, ՀՀ ԳԱԱ Ինֆորմատիկայի և ավտոմատացման պրոբլեմների ինստիտուտի գիտաշխատող ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Աշոտ Գևորգյանը:
Ռադիկ Մարտիրոսյանը` գիտության առջև ծառացած խնդիրների մասին և ինչ պետք է անել. «Որպեսզի երիտասարդը գնա գիտություն, անհրաժեշտ է, որ իրեն առաջարկվող աշխատանքը լինի հմայիչ, հետաքրքիր: Մյուսը, պետք է լուծված լինեն նրա սոցիալական հարցերը, որ նա իր ապագան կապի գիտության հետ: Հետաքրքիր աշխատանքը գիտական կառույցներն են ապահովում: Մեր գիտության տարբեր կառույցներում միշտ էլ կան հետաքրքիր թեմաներ, ուղղություններ, պրոբլեմներ: Իսկ սոցիալական խնդիրները, ցավոք սրտի, վերջին 30 տարվա ընթացքում համարյա չեն լուծվում: Այսօր Գիտությունների ազգային ակադեմիայի համակարգում գիտնականի միջին աշխատավարձը 100 հազար դրամ է: Այդ ձևով շարունակելով երկար տասնամյակներ` մենք հազիվ թե կարողանանք այդ հարցը լուծել: Բայց ընդհանուր առմամբ պետք է ասել, որ այստեղ տեղաշարժեր կան»:
Կրթության և գիտության փոխնախարար Հովհաննես Հովհաննիսյան. «Ես կարծում եմ, որ գիտության ոլորտն այն ոլորտն է, որտեղ պետք է շատ նուրբ և հաշվարկված քայլեր արվեն: Այս ոլորտում հեղափոխական քայլերի այդքան էլ կողմնակից չեմ: Բայց, այնուամենայնիվ, որ փոփոխություններ տեղի են ունենալու, բոլորն են հասկանում, որովհետև ճիշտ է, աշխատավարձերը բավականին ցածր են, բայց պետք է հասկանանք նաև արդյունավետության մակարդակը: Այսօր կան բազմաթիվ հաստատություններ և Կրթության և գիտության նախարարության կազմում, և ակադեմիայի կազմում, որտեղ մարդիկ շատ քիչ են լինում աշխատանքի, մի քանի ժամով, սուրճ խմելու համար և հետո բողոքում են ցածր աշխատավարձերից: Կարծում եմ, որ արդյունավետության ցուցիչները պետք է դրվեն աշխատավարձերի հիմքում»:
Ռադիկ Մարտիրոսյան. «Երբ որ ասում եք, որ մեր գիտաշխատողների մի մասը գալիս են թոշակ ստանալու և գնալու, ես կարծում եմ` շատ կոպիտ վերաբերմունք է: ԳԱԱ համակարգում և որոշ չափով մեր ԲՈՒՀ-երում աշխատողները նվիրված աշխատանք են կատարում: Նման բան չկա, որ ոչինչ չանող մարդուն թոշակ տան: Ամեն մի բնագավառում էլ լինում են ակտիվ, շատ ակտիվ աշխատողներ և պակաս ակտիվ, գլուխ պահողներ, բայց դա հիմնական մասսա չեն լինում: 2017թ-ին ակադեմիայի համակարգում իրականացվել են 82 միջազգային ծրագրերով աշխատանքներ: ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի բաշխմամբ մեր տարածաշրջանի 10 երկրների թվում` Բելառուս, Ուկրաինա, Մոլդովա, Վրաստան, Հայաստան, Ադրբեջան, Թուրքիա, Իրան, Իսրայել, Ռուսաստան, 1 միլիոն բնակչի ընկած գիտական արդյունքների հաշվով, Հայաստանը 3-րդ տեղում է: Եթե միայն թոշակ տալով լիներ, այդպիսի արդյունք մենք չէինք ունենա: Հայաստանի գիտական արդյունքների վրա հղումներ անելու առումով ԱՊՀ երկրների ցանկում մենք առաջին տեղում ենք: Ուրիշ բան է, որ այսօր պետությունն ի վիճակի չէ այն չափով ֆինանսավորել գիտությունը, որպեսզի մենք կարողանանք ավելի բարձր մակարդակի մշակումներ անել, հատկապես կիրառական բնույթի: Հայտնի հաշվարկ գոյություն ունի, գաղափարի համար ծախսում են գումարի ընդամենը 25 %-ը, մնացած 75%-ը գաղափարն իրացնելու, արտադրության մեջ հասցնելու համար: Մեր գիտության հիմնական մասը, որով արդյունքները ստանում ենք, վերաբերում է նոր գիտելիքի ստեղծմանը: Բայց կիրառական մասի համար համեստ են մեր հնարավորությունները, մեր արդյունքները, որովհետև հնարավորություն չունենք դրանք զարգացնելու: Այդ է պատճառը, որ տնտեսության և գիտության միջև կապը թույլ է»:
Հրանուշ Խառատյան. «Մեր գիտությունը ժամանակին աշխատում էր մաքուր պետական պատվերով: Այդ գիտությունը հաշվարկվում էր տնտեսության մեջ իր ներդրմամբ: Գիտությունը տնտեսության մեջ պիտի ներդրում ունենար, փոխկապակցված էր: Մենք փոխվել ենք: Մինչև մեր գիտությունը կվերակառուցվեր այդ տրամաբանությանը, դա շատ երկարատև և ծանր գործընթաց էր` հաշվի առնելով նաև մեր երկրի եղած օբյեկտիվ, նաև մեր վերակառուցման ընթացքում մեր սուբյեկտիվ պայմաններն ու պատրաստվածությունը: Այնուամենայնիվ, այսօր էլ կարող է պետությունն ինչ-որ պատվեր ունենալ: Պետությունն ասում է` բազայում գումարն այսքան է, գնացեք, տեսեք` ինչն ինչպես եք անում: Ինձ համար տարօրինակ է, որ մենք ղարաբաղյան խնդրի հարցում ունենք բազմաթիվ, դեռևս չպատասխանված հարցեր և մենք պետությունից չենք կարողանում ձևակերպել դա որպես պատվեր: …Մենք նվիրում ենք մեր աշխատանքը, դրանց մի զգալի մասը հաստատ պետության նույնիսկ աշխատավարձային գումարներով չեն. դրամաշնորհային գումարներով են կամ կամավոր ներդրումով են: Սրանք բոլորը չհաշվարկված ծավալներ են»:
Հրանուշ Խառատյանի կարծիքով լուծում չի լիներու, եթե Կրթության և գիտության նախարարությունը որոշի արդյունավետության չափանիշներ սահմանել աշխատողներին վճարելու համար: «15-20 հազարի տարբերություն է լինելու դրա արդյունքում: Մինչդեռ, օրինակ, ես խորապես համոզված եմ, որ աշխարհում չկա ինստիտուտ, որը չունենա աշխատողների բալլաստ: Ես չգիտեմ` ինչպես է դա լինում, բայց ամեն գիտական կենտրոն ունի գիտաշխատողի հաստիքով մարդիկ, որոնք գիտական պրոդուկցիա չունեն, բայց նրանց ներկայությունը պարտադիր է, որ մյուսների պրոդուկցիան բարձրանա: Դրանից ազատվելը նշանակելու է առաջիկա 5 տարում ձևավորել նույն վիճակը: Սա ինչ-որ օրինաչափություն է»,- ասաց Հրանուշ Խառատյանը:
Հովհաննես Հովհաննիսյան. «Հիմա մենք փորձում ենք միջոցներ գտնել, որպեսզի հետազոտություններ անենք, որպեսզի հասկանանք, որ ինստիտուտն ինչպես է աշխատում, որ ԲՈՒՀ-ն ինչպես է աշխատում: Մեզ անհրաժեշտ են` այդ հետազոտությունների արդյունքները դրվեն սեղանին, որպեսզի մենք հասկանանք` որ ճանապարհով ենք գնում և ուր ենք գնում: Եվ միանձնյա որոշում, բնականաբար, չի կարող ընդունվել մինչև չլինեն այդ հետազոտությունները հանրային քննարկման չդրվի: Մենք պետք է գիտակցենք, որ ռեֆորմը անկախ նրանից, ինչպիսին կլինի, ցավոտ է լինելու որոշակի խմբի համար: Մենք պետք է պատրաստ լինենք գնալ այդ ցավոտ ռեֆորմներին»:
Ռադիկ Մարտիրոսյան. «ԳԱԱ-ն 2017թ-ին գնահատեց իր բոլոր 33 կառույցների արդյունավետությունը: Արդյունավետությունը գնահատվել է որոշակի չափանիշներով, որոնք ընդունված են միջազգային գիտական հանրության կողմից: Արվել են այն կարևոր առաջարկությունները, որոնք մոտակա շրջանում պիտի իրականացվեն ազգային ակադեմիայում: Դա ենթադրում է և օպտիմալացում, և գիտական ուղղությունների վերանայում, որովհետև այսօր գիտությունը անհատների գիտություն չէ: Գիտությունն այսօր ուժեղ համակցված գիտնականների գործունեության արդյունք է: Մեր ուսումնասիրությունների արդյունքները վկայում են, որ այսօր խոշոր գիտական հայտնագործությունները ստացվում են գիտությունների տարբեր ուղղությունների սահմանին: Մեր տարբեր նեղ գիտական ուղղությունները պետք է համախմբենք խոշոր գիտական պրոբլեմների շուրջ, որտեղ կարելի է ստանալ ժամանակակից գիտական արդյունքներ»:
ՀՀ ԳԱԱ Տեղեկատվական-վերլուծական ծառայություն
14.11.2018թ.
