ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Գիտակրթական միջազգային կենտրոնի գիտական քարտուղար, ՀՀ ԳԱԱ Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, բանասիրական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Մերի Սարգսյանը «Երիտասարդ գիտնականների աջակցության ծրագրի» շրջանակներում իրականացվող «Գիտական հոդվածների տպագրության համար երիտասարդ գիտնականներին խրախուսման մրցույթի» շահառուներից է։

Մրցույթում Մերի Սարգսյանը շահառու է ճանաչվել ՀՀ Բարձրագույն որակավորման կոմիտեի ցանկում ընդգրկված «Կաճառ» գիտական պարբերականում անգլալեզու երկու հոդվածների տպագրության համար՝ «On the Electronic Database of the Armenian Word-formation»  և «Gender Features of Male and Female Speech in Armenian Language»:

Ո՞րն է Ձեր աշխատանքի նորույթը, արդիականությունը:

- Երկու հոդվածների տպագրությունն էլ իր ուրույն դերակատարումն ունի իմ գիտական գործունեության մեջ: «On the Electronic Database of the Armenian Word-formation» («Հայերենի բառակազմության էլեկտրոնային շտեմարանի մասին») հոդվածը նվիրված է լեզվի ձևային նկարագրությանը, որն արդի լեզվաբանության կարևոր և կիրառական խնդիրներից է: Հայոց լեզվի լիարժեք ձևային նկարագրություն դեռ չի կատարվել: Հոդվածում անդրադառնում եմ իմ հեղինակությամբ և «Գալուստ Կիւլպենկեան Հիմնարկութեան» ֆինանսավորմամբ

իրականացվող «Հայերենի բառակազմության էլեկտրոնային շտեմարանին», որի աշխատանքները հընթացս կատարվում են: Սա հայոց լեզվի ձևային նկարագրության փուլերից մեկն է միայն՝ բառակազմության ձևային նկարագրությունը: Հոդվածում ներկայացրել եմ հայերենի բառակազմության էլեկտրոնային շտեմարանի առանձնահատկությունները, առավելություններն ու հնարավորությունները: Հազարավոր բառերի բառակազմական վերլուծություն պարունակող էլեկտրոնային շտեմարանը հնարավորություն է տալիս որոնելու բառեր, ինչպես նաև դրանց ձևույթները: Սա նշանակում է, որ որևէ արմատ կամ ածանց փնտրելիս հայտնվում են դրանցից կազմված բոլոր պարզ, բարդ, ածանցավոր և բարդածանցավոր բառերը: Այն մեզ հնարավորություն է տալիս բացահայտելու ինչպես կանոնավոր կազմությունների, այնպես էլ բոլոր տարբերակային ձևերի, շեղումների ու անկանոնությունների ամբողջական պատկերը՝ հաճախականության տվյալներով և դրանց վերլուծության ու սերման հնարավորություններով: Տվյալների շտեմարանը նաև հնարավորություն է տալիս ուսումնասիրելու հայերենի բառակազմությունը համաժամանակյա և տարժամանակյա հայեցակետերով, հայտնաբերել նոր բառերի առաջացման հիմնական օրինաչափությունները, հազարավոր օրինակներով պարզել հայերեն բառերի կազմության սկզբունքներն ու ուղիները, ունենալ պարզ, ածանցավոր, բարդ և բարդ ածանցավոր բառերի ամբողջական տարբերակված ցանկը: Շտեմարանը ոչ միայն գործնական մեծ արժեք ունի հայոց լեզուն ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաների տիրույթում որպես հաղորդակցման միջոց ներգրավելու համար, այլև ունի տեսական մեծ արժեք բառապաշարի կառուցվածքի ճշգրիտ նկարագրությունը ներկայացնելու համար:

Մյուս հոդվածը՝ «Gender Features of Male and Female Speech in Armenian Language» («Տղամարդկանց և կանանց խոսքի գենդերային առանձնահատկությունները հայերենում»), կրկին անդրադառնում է լեզվաբանական նոր ուղղություններից մեկին՝ գենդերային լեզվաբանությանը: Այս ուղղությամբ նաև թեկնածուական ատենախոսություն եմ ղեկավարում։ Հասարակության մեջ կնոջ և տղամարդու կարգավիճակների հարցը եղել և մնում է գենդերային հետազոտությունների ուշադրության կենտրոնում: Լեզվաբանության ոլորտում գենդերային ուսումնասիրությունների ձեռքբերումներից մեկն այն է, որ եթե նույնիսկ տղամարդիկ և կանայք ծնվել, դաստիարակվել և բնակվել են հասարակական նույն միջավայրում, նրանք խոսում են տարբեր «լեզուներով»՝ տարբեր կերպ ընկալելով նույն իրավիճակը, տարբեր կերպ ճանաչելով աշխարհը: Այժմ գենդերային մոտեցումները շատ լայն ընդգրկում ունեն, խորը վերլուծության է ենթարկվում նաև գենդերային վարքագիծը։ Մի շարք գիտական հետազոտություններ են իրականացվել՝ ուսումնասիրելու տղամարդկանց և կանանց գրավոր ու բանավոր հաղորդակցական վարքագիծը և խոսքը: Իմ հետազոտության շրջանակում հարցումներ եմ կազմակերպել Հայաստանի վարչատարածքային տարբեր միավորներում ապրող մարդկանց շրջանում՝ պարզելու տղամարդկանց և կանանց խոսքի գենդերային ընդհանուր առանձնահատկությունները։ Օրինակ, արտասանական, հնչերանգային տարբերությունները, խոսքի հուզականությունը, նախընտրելի քերականական կառույցները, բառերը և այլն: 

Ի՞նչ նշանակություն ունեն նմանատիպ ծրագրերը երիտասարդ գիտնականների համար: 

- Նմանատիպ ծրագրերը գիտական գործունեություն ծավալելու ճանապարհին մեծ աջակցություն են ցուցաբերում: Այժմ շատ մեծ է գայթակղությունը թողնելու գիտությունը և զբաղվելու կիրառական այլ աշխատանքներով՝ տարբեր դրդապատճառներով: Խնդիր ունենք ամրապնդելու խրախուսման մեխանիզմները գիտնականներին Հայաստանում պահելու համար: ԵԳԱԾ-ը լավագույն կերպով կատարում է այդ առաքելությունը: Հուսով եմ՝ մոտ ապագայում ծրագրերի շրջանակն ու ֆինանսավորման ծավալներն ավելի զգալի կլինեն, և երիտասարդները նպատակահարմար ու գայթակղիչ կհամարեն գիտական գործունեությունը:

Ի՞նչ քայլեր է պետք անել Ձեր ոլորտում հետազոտությունների միջազգայնացման ուղղությամբ: 

- Ցանկացած բնագավառում միջազգայնացում ապահովելու համար անհրաժեշտ է առաջին հերթին զարգացնել համագործակցային կապերն արտերկրի գիտնականների և հետազոտական կենտրոնների հետ, մասնակցել վերապատրաստումների և որակավորման բարձրացման դասընթացների: Շատ կարևոր է նաև արդիական նյութատեխնիկական բազայի, համապատասխան լաբորատորիաների, սարքավորումների ապահովում: Հետազոտական կենտրոնները պետք է մեծ նշանակություն տան միջազգային առաջավոր փորձի ուսումնասիրությանը և ըստ անհրաժեշտության տեղայնացմանը: 

Հայագիտության ուղղությամբ միջազգայնացման խնդիրները տարաբնույթ են՝ թե՛ ներքին, թե՛ արտաքին: Արտասահմանյան մեր գործընկերների հետ զրուցելիս, ցավոք, վերջիններս նշում են, որ այս պահին այնքան էլ հեշտ չէ արտերկրում պահել հայագիտական կենտրոններ․ ֆինանսավորման լուրջ խնդիր կա: Անհրաժեշտ է «ներքին» աշխատանքներ տանել հայագիտությունը տեսանելի դարձնելու ուղղությամբ, միջազգային ներկայացուցչական միջոցառումներին ավելի ակտիվ լինել, փորձել տպագրվել բարձր վարկանիշ ունեցող պարբերականներում: 

Ինչպե՞ս ընտրեցիք Ձեր մասնագիտությունը։

- Շուրջ 12 տարի զբաղվելով գիտական գործունեությամբ՝ չեմ դադարում հիանալ ու ամեն օր ավելի գայթակղվել գիտության անծայրածիր աշխարհով: Մեկ անգամ առնչվելով գիտությանը, գիտական նորարարություններին, այդ ստեղծագործ գործընթացին՝ մեկընդմիշտ սիրահարվում ես դրան: Գիտական աշխատանքը մեծ նվիրում է պահանջում, բայց երբ նվիրվում ես, այն փոխհատուցում է քեզ: Մշտապես ստեղծագործ և ստեղծարար գործընթացի մեջ ես լինում, նոր բացահայտումների մեջ, ինչը քեզ թույլ է տալիս չձանձրանալ, ստիպում է աճել: Մասնագիտության ընտրության և աշխատանքի բնույթի հետ կապված երբևէ թերահավատություն չեմ ունեցել: Ներկայում գիտությունը զարգանում է միջգիտակարգային ճանապարհով։ Ժամանակակից լեզվաբանությունը հետազոտողին լայն հնարավորություններ է տալիս, այն ընդգրկում է գրեթե բոլոր ոլորտների հետ կապերի ուսումնասիրությունը: Իսկ ժամանակակից համաշխարհայնացման պայմաններում արդիական է դարձել լեզվաբանի մասնագիտությունը: 

Ինչպե՞ս եք գնահատում պետության աջակցությունը երիտասարդ գիտնականներին:

- Զարգացման ներկայիս միտումները երիտասարդ գիտնականի համար լուրջ մարտահրավերներ են ստեղծում: Եվ այդ համատեքստում պետության աջակցությունը մեծ դերակատարում պետք է ունենա: Պետությունը որոշակի քայլեր անում է, Գիտության կոմիտեն երիտասարդ գիտնականներին խրախուսելու տարբեր մեխանիզմներ է ներդրել, բայց այս փուլում այդ աջակցությունն այնպիսին չէ, որ երիտասարդը միայն գիտությամբ զբաղվի: Ես լիահույս եմ, որ մի օր գիտնականը տարբեր աշխատանքներ զուգակցելու խնդիր չի ունենա և լիարժեքորեն կզբաղվի միայն գիտական գործունեությամբ:

Քանի՞ հրապարակումներ ունեք, այդ թվում՝ արտասահմանյան ամսագրերում:

- Հեղինակ եմ ավելի քան 50 գիտական հոդվածի և 6 մենագրության, որոնցից 3-ը՝ համահեղինակությամբ: Արտասահմանյան հրապարակումները թվով 4-ն են, 3 գիտական հոդված՝ տպագրված Լեհաստանում և Ռուսաստանում, 1 կոլեկտիվ մենագրություն՝ տպագրված Ռուսաստանում:

Ի՞նչպես եք վերաբերվում հետթեկնածուական կարգավիճակի (PostDoc) համակարգին, ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք Հայաստանում դրա ներդրման հետ կապված։ 

- Հետթեկնածուական կարգավիճակը, ըստ էության, հետազոտողի մասնագիտական զարգացման, ուսումնառության տրամաբանական շարունակությունն է ասպիրանտական շրջանից հետո: Մեզ մոտ օրենսդրորեն կարծես թե կիսատ մնացած լինի ուսումնառության և մասնագիտական զարգացման այս օղակը: Համակարգը ոչ ֆորմալ կերպով գործում է: Համակարգի ներդրման շնորհիվ այդ ամենն օրենսդրական կարգավորում կստանա:

Հայաստանում գիտության զարգացման համար ի՞նչ դերակատարում ունեն «Գիտուժ»-ը և այլ գիտական նախաձեռնությունները: 

- «Գիտուժ»-ը մեծ դերակատարում ունի Հայաստանում գիտական առողջ միջավայր ձևավորելու ճանապարհին: «Գիտուժ»-ի շնորհիվ ամրապնդվեց նոր մշակույթ, երբ գիտական գործունեությունը կազմակերպող և վերահսկող պատկան մարմինները հաշվետու են գիտական համայնքին, իսկ գիտական համայնքը իրավասու է պահանջատեր լինել և մասնակցել գիտական քաղաքականության մշակման գործընթացներին: Սա մեծ քայլ է Հայաստանում գիտության զարգացումը նոր մակարդակի բարձրացնելու առումով: 

Ինչո՞վ եք զբաղվում աշխատանքից դուրս, ի՞նչ նախասիրություններ ունեք։ 

- Սիրում եմ զբոսնել, հանդիպել ընկերներիս, ճանապարհորդել։ Վերջին շրջանում բազմազբաղ առօրյայից հետո նախընտրում եմ պասիվ հանգիստը ծովափնյա վայրում կամ բնության գրկում: 

Կբնութագրեք Ձեզ մեկ նախադասությամբ:

- Ինքս ինձ համարում եմ նպատակասլաց և կենսուրախ մարդ, փոքր-ինչ ծույլ, ինչը հաճախ հաղթահարվում է արագ կողմնորոշվելու և գործելու ունակությամբ: 

Ի՞նչ գրքեր եք կարդում: 

- Ներկայում գերակշռում է մասնագիտական գրականությունը: Լիցքաթափվելու համար հաճախ ընդմիջում եմ ինքնազարգացման հոգեբանական գրականությամբ և գեղարվեստական գրքերով: 

Ո՞րն է Ձեր գիտական երազանքը։

- Սիրում եմ խոսել նպատակներից, այլ ոչ թե երազանքներից, որովհետև նպատակները գրեթե միշտ առարկայական տեսք են ստանում, իսկ երազանքները մնում են մեր գիտակցության մեջ որպես լուսավոր կետեր: Կցանկանայի Հայաստանում ունենայինք լեզվաբանական առաջատար կենտրոն՝ հագեցած նյութատեխնիկական անհրաժեշտ բազայով: 

Ի՞նչ կարգախոսով եք առաջնորդվում:

- Երբեք կանգ չառնել: 

Մոնիկա Երիցյան