Պետական բյուջեի ֆինանսավորմամբ ՀՀ ԳԱԱ Երկրաբանական գիտությունների ինստիտուտի կողմից վերջին տարիների ընթացքում պարբերաբար իրականացվել է Սևանա լիճ թափվող Մասրիկ և Սոտք գետերի ջրհավաք ավազանում հիդրոքիմիական, հիդրոէկոլոգիական հետազոտություն: Արդյունքում պարզվել է Մասրիկ և Սոտք գետերի ջրում սուլֆատ իոնի բարձր կոնցենտրացիաների առկայություն, Ֆոսֆատներով, նիտրատներով աղտոտվածության  ցուցանիշներ, ինչպես նաև քրոմի զգալի քանակ: Ուսումնասիրությունները կատարվել են ինստիտուտի Երկրատեղեկատվական լաբորատորիայի ավագ գիտաշխատող Մարինե Նալբանդյանի ղեկավարությամբ, ՀՀ ԳԱԱ Կենդանաբանության և հիդրոէկոլոգիայի կենտրոնի գիտնականների մասնակցությամբ: Ուսումնասիրություները հիմնվել են հատուկ նմուշառման կետերի համակարգի հետազոտական մոնիտորինգի վրա:

«Նիտրատներով ու ֆոսֆատներով գետերի աղտոտվածությունն արդեն «պարարտ հող» է գետում ջրիմուռների ձևավորման համար: Ուսումնասիրության գիտական նշանակությունն այն է, որ մաքրման միջոցառումների բացակայության պայմաններում շարունակական աղտոտումը հանգեցնում է գետային էկոհամակարգի էկոլոգիական դեգրադացման»,- ասաց Մարինե Նալբանդյանը: 

Նա նշեց, որ 2020-2021 թվականներին իրականացրել են Մասրիկ և Սոտք գետերի ջրհավաք ավազանում բնապահպանական ռիսկի գնահատման ու, ըստ ռիսկերի չափի, գոտիների քարտեզագրման ուսումնասիրություն:

«Ուսումնասիրության յուրահատկությունն այն է, որ բացի ռիսկի էկոլոգիական գործոններից հաշվի առնվեց նաև բնակչության խտությունը: Արդյունքում ավազանը բաժանվեց, ըստ ռիսկի, 3 գոտու: Գոտիավորումն իրականացվել է գետի ակունքից դեպի գետաբերան: Առաջին գոտին Սոտք գետի հիմնական հատվածն է, որտեղ հանքարդյունաբերության ազդեցության գործակիցն առաջնային է, բայց այն ռիսկի գնահատման առումով 2-րդ տեղում է: Մյուս գոտին ընդգրկում է ջրավաք ավազանի միջին հատվածը, որտեղ գյուղատնտեսության ազդեցությունն է գերակշռում: Այստեղ  բնապահպանական ռիսկի չափը համեմատական մոտեցմամբ ամենաթույլն է: Երրորդ գոտին հարում է լճին, որտեղ կենտրոնացած են մեծ քանակությամբ բնակավայրեր: Այն ունի ամենաբարձր բնապահպանական ռիսկը, որը պայմանավորված է բնակչության խտությամբ և  կոմունալ-կենցաղային հոսքերով Մասրիկ գետի աղտոտմամբ: 

Գետային ավազանի քարտեզագրումը և բաժանումն ըստ ռիսկի գոտիների կիրառական նշանակություն ունի. կարող է հանդես գալ որպես մոդել այլ գետերի նմանատիպ ուսումնասիրությունների համար, օգտագործվել ավազանի կառավարմանը միտված ծրագրերում»,- ասաց Մարինե Նալբանդյանը:

 Մարինե Նալբանդյանը նշեց նաև  Մասրիկ և Սոտք գետերի ջրհավաք ավազանում մեկ այլ կարևոր ծրագրի մասին, որի շրջանակներում ուսումնասիրվել է ծանր մետաղների շարժը հող-ջուր-բույս համակարգում: 

«Հատուկ գործակիցների օգնությամբ հաշվարկվել են ծանր մետաղների կուտակման և տեղափոխման օրինաչափությունները հող-ջուր-բույս համակարգում: Ըստ արդյունքների՝ պղինձը բույսերում ունի կենսակուտակման բարձր գործակից: Կապարի անցումը հողից բույս ավելի թույլ է արտահայտված՝ համեմատած պղնձի հետ, իսկ ամենացածրը նիկելի անցումն է հողից բույս անգամ հողում վերջինիս հարաբերականորեն բարձր պարունակության ու  խտության աճի դեպքում: Այս ուսումնասիրման կիրառական նշանակությունն այն է, որ բացահայտվեցին բուսատեսակներ, որոնք կարող են բարձր աղտոտվածություն ունեցող որոշակի հողերի տեսակից կլանել ծանր մետաղները՝ մաքրելով այն: Հետազոտված բույսերն են՝ Bentgrass (Agrostismarschalliana), Catabrosa (Catabrosaaquatica)»- ասաց Մարինե Նալբանդյանը:

Բոլոր ուսումնասիրությունների արդյունքները տպագրվել են ուկրաինական «Agrology» ամսագրում (Nalbandyan, M. A., Saakov, A. S. The  patterns of heavy metals accumulation in water, soil and their transfer in the soil–plant system in the catchment area of the Sotk and Masrik rivers. http://ojs.dsau.dp.ua/index.php/agrology/article/view/2006

Nalbandyan M. A, Nersisyan A. O. Environmental Risk Assessment in the Masrik River Basin http://ojs.dsau.dp.ua/index.php/agrology/article/view/2502):

Մարինե Նալբանդյանի կարծիքով՝ Սևանա լճի էկոլոգիական հավասարակշռության վերականգնման համար սերտ համագործակցություն է հարկավոր: «Օրինակ, դիտարկվող Մասրիկ գետի ավազանում բավարար չափով ուսումնասիրված չէ ստորերկրյա ջրերի ազդեցությունը,  որակական իմաստով նրանց ներդրումը Սևանի աղտոտման մեջ, ուսումնասիրված չէ լանջային հոսքերի դերը միջավազանային տարածքներում: Արդյունքներն ավելի խոսուն դարձնելու համար հարկավոր է մշակել նոր մեխանիզմներ համագործակցությունը խորացնելու ուղղությամբ: Նաև մեծ նշանակություն կարող է ունենալ ռազմավարական տեսանկյունից մոնիթորինգային ու գիտական ծրագրերի ներդաշնակեցումը տվյալների կիրառելիությունը բարձրացնելու առումով»,- ասաց Մարինե Նալբանդյանը:
 
ՀՀ ԳԱԱ գիտության հանրայնացման և հասարակայնության հետ կապերի բաժին
08.08.2022թ.