ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Մաթեմատիկայի ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, Հայկական մաթեմատիկական հանդեսի պատասխանատու խմբագիր Լինդա Խաչատրյանը «Երիտասարդ գիտնականների աջակցության ծրագրի» շրջանակներում իրականացվող «Գիտական հոդվածների տպագրության համար երիտասարդ գիտնականներին խրախուսման մրցույթի» շահառուներից է։

Լինդա Խաչատրյանը մրցույթում շահառու է ճանաչվել «Scimago Journal & Country Ranking (SJR)»-ում ամսագրերի դասակարգման ավելի բարձր քառորդում առաջին անգամ տպագրության համար։ Ներկայացրել է «On the characterization of a finite random field by conditional distribution and its Gibbs form» («Վերջավոր պատահական դաշտի պայմանական բաշխմամբ բնութագրելու և դրա Գիբսյան ձևի մասին») հոդվածը, որը տպագրվել է «Journal of Theoretical Probability»-ում (Տեսական հավանականության հանդես)։ https://doi.org/10.1007/s10959-022-01209-6 Հոդվածի համահեղինակը ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ, ՀՀ ԳԱԱ Մաթեմատիկայի ինստիտուտի գլխավոր գիտաշխատող Բորիս Նահապետյանն է։ 

Ո՞րն է Ձեր աշխատանքի գիտական արդյունքը։

- Հոդվածում մենք լուծել ենք վերջավոր պատահական դաշտը պայմանական բաշխումների համակարգով նկարագրելու խնդիրը։ Այս խնդիրը կարևոր է ոչ միայն տեսական տեսանկյունից, այլև հսկայական թվով կիրառումների համար: Հաճախ վիճակագրական տվյալները ներկայացվում են պայմանական հավանականության բաշխումների համակարգի տեսքով: Մասնավորապես, դա տեղի է ունենում մաթեմատիկական վիճակագրական ֆիզիկայի, բժշկության, տնտեսագիտության, պատկերների ճանաչման տեսության և այլ առարկաների խնդիրներում: Լուծված խնդրի կարևորությունն ու դժվարությունը նշել են Բրաունի համալսարանի պրոֆեսոր Ստյուարտ Գեմանը և Ջոն Հոփկինսի համալսարանի պրոֆեսոր Դոնալդ Գեմանն իրենց հայտնի «Stochastic Relaxation, Gibbs Distributions and the Bayesian Restoration of Images» հոդվածում, որն ունի ավելի քան 26 հազար մեջբերում։ Մեր աշխատանքում ցույց է տրված, որ բոլոր պայմանական հավանականությունները Գիբսյան տեսք ունեն: Գիբսի կամ Բոլցման-Գիբսի բանաձևը մաթեմատիկական վիճակագրական ֆիզիկայի հայտնի բանաձև է, որը սահմանում է կապը ֆիզիկական համակարգի տվյալ վիճակի հավանականության և նույն վիճակի էներգիայի միջև: Գիբսի բանաձևն իր կիրառումները գտել է պատկերների ճանաչման տեսությունում, օպտիմալացման և տնտեսագիտության խնդիրներում։ Մեր արդյունքը տրամադրում է մաթեմատիկական հիմնավորում և հիմք Գիբսի բանաձևը տարբեր ոլորտներում կիրառելու համար: Արդյունքները ձեռք են բերվել Բորիս Նահապետյանի և Լիլ համալսարանի պրոֆեսոր Սերգեյ Դաչյանի ավելի վաղ մշակված մեթոդների կիրառմամբ:

Ի՞նչ այլ գիտական աշխատանքներ ունե՞ք։

- 2016 թվականին հրատարակվել է «Հավանական մեթոդները դիսկրետ խնդիրներում» գիրքը, որի համահեղինակն եմ։ Գրախոսվող ամսագրերում ունեմ տպագրված 12 գիտական հոդված, որից 6-ը՝ «Scopus» միջազգային գիտատեղեկատվական շտեմարանի ամսագրերում (http://math.sci.am/member-publications/66)։  

Գերմանիայի Հայդելբերգի համալսարանում

Ինչպե՞ս ընտրեցիք Ձեր մասնագիտությունը։

- Մաթեմատիկայի ուսումնասիրությունն ինձ գրավում է, քանի որ այստեղ բոլոր պնդումներն ապացուցվում են: Իմ հետաքրքրությունը հավանականությունների տեսության նկատմամբ հիմնված է դրա կիրառությունների լայնության վրա: Հավանականությունների տեսության մեթոդները և դրա հիմնական դրույթները գնալով մեծանում են ժամանակակից գիտության կարևոր խնդիրների լուծման գործում։ 

Ի՞նչ մոտիվացիա պետք է լինի, որպեսզի երիտասարդները զբաղվեն գիտությամբ։

- Գիտությամբ զբաղվելու հիմքում հետաքրքրությունն է, թե ինչպես և ինչու է ամեն ինչ աշխատում այսպես և ոչ այլ կերպ: Երիտասարդներին դեպի գիտություն գրավելու համար նրանց պետք է հետաքրքրել։ Դա պետք է լինի դպրոցներում կրթության ուշադրության կենտրոնում: Երեխաներին պետք է սովորեցնել մտածել, համեմատել, գտնել ընդհանուրը և հակառակը, կառուցել ընդհանուր պատկերացում շրջապատող աշխարհի մասին, այլ ոչ թե ստիպել անգիր անել հսկայական թվով փաստեր: Հետո համալսարանում գիտության նկատմամբ հետաքրքրությունը միայն կուժեղանա։ 

Ի՞նչ հատկանիշներ են բնութագրում ժամանակակից գիտնականին։

- Գիտնականը բոլոր ժամանակներում պետք է լինի լի էնտուզիազմով, ազնիվ, ամբողջ նվիրումով աշխատի ի շահ գիտության և հասարակության։ Ինքս կցանկանայի ստանալ արդյունքներ, որոնք օգտակար կլինեն գիտնականների ապագա սերունդների համար։

Ձեր կարծիքը Հայաստանում հետթեկնածուական կարգավիճակի (PostDoc) համակարգի ներդրման մասին:

- PostDoc համակարգը ենթադրում է երիտասարդ կադրերի մշտական շրջանառություն, իսկ մենք ունենք քիչ թվով երիտասարդ գիտնականներ: Ասպիրանտներին թույլ տալ աշխատել այլ երկրում, անշուշտ, ձեռնտու կլինի, եթե նրանք վերադառնան Հայաստան: Մյուս կողմից՝ կկարողանա՞նք այստեղ պայմաններ ապահովել այլ երկրների երիտասարդ գիտնականների համար, կկարողանա՞նք գրավել նրանց, որ գան Հայաստան աշխատելու։ 

Ինչո՞վ եք զբաղվում աշխատանքից դուրս, ի՞նչ նախասիրություններ ունեք։

- Սիրում եմ կարդալ։ Հետաքրքրությամբ կարդում եմ գիտության և մաթեմատիկայի պատմության և փիլիսոփայության մասին գրքեր։ Վերջերս կարդացած գրքերից կարող եմ նշել Մորիս Քլայնի «Մաթեմատիկա։ Ճշմարտության որոնում»-ը և Հերման Հեսսեի «Ուլունքախաղ»-ը։ Սիրում եմ այցելել դասական երաժշտության համերգների։ Շատ եմ սիրում մեր Օպերայի և բալետի թատրոնը։ 

Ինչպե՞ս եք վերաբերվում արհեստական բանականությանը:

- Արհեստական բանականությունը հիմնված է ալգորիթմների վրա, ինչը բացառում է ստեղծագործական գործընթացը։ Անհնար է ծրագրավորել այնպիսի երևույթներ, ինչպիսիք են ոգեշնչումը, ներըմբռնումը, ինտուիցիան: Եվ այդ պատճառով այն չի կարող փոխարինել մարդուն։ Միևնույն ժամանակ, արհեստական բանականության ստեղծման ճանապարհին զարգացումները տվել են գործնականում շատ օգտակար արդյունքներ, որոնք պետք է օգտագործվեն մարդկային բանականության հետ միասին, այլ ոչ թե դրա փոխարեն:

Մոնիկա Երիցյան