ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ագգագրության ինստիտուտի գիտաշխատող, պատմական գիտությունների թեկնածու Ավետիս Գրիգորյանը «Երիտասարդ գիտնականների աջակցության ծրագրի» շրջանակներում իրականացվող «Հասարակական, հայագիտական և հումանիտար ոլորտներում հետազոտությունների մրցույթի» 2024 թվականի շահառուներից է։

Նա առաջիկա մեկ տարվա ընթացքում իրականացնելու է «Հիշողության բեկումը հայ ադրբեջանական սահմանին. պատմամշակութային հուշարձաններին առնչվող բանահյուսական շերտերը և տրանսֆորմացիաները Սևանա լճի արևելյան ավազանում և լեռնաշղթաներից անդին» թեմայով հետազոտություն։ Աշխատանքներին մասնակցելու է ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի կրտսեր գիտաշխատող, բանագետ Գևորգ Գյուլումյանը։

«Ընտրեցինք այս թեման, քանի որ երկուսս էլ ունենք Սևանա լճի արևելյան ավազանում ուսումնասիրության փորձառություն։ Սևանա լճի արևելյան ավազանի միջնադարյան հուշարձանների ուսումնասիրությանն էր նվիրված իմ թեկնածուական ատենախոսությունը, իսկ Գևորգն ունի մի շարք հոդվածներ՝ նվիրված Սևանի արևելյան ավազանի բանագիտական շերտերին և ազգագրությանը։

Հետազոտության շրջանակում կփորձենք ցույց տալ հնագիտական և պատմամշակութային հուշարձաններին առնչվող բանահյուսական շերտերի և ազգագրական երևույթների տեղաշարժերը հայ-ադրբեջանական սահմանին և հիշողության բեկումը տարածության ու ժամանակի մեջ։ Համեմատական քննության կենթարկվեն Սևանա լճի արևելյան ավազանի և լեռնաշղթաներից արևելք՝ Ադրբեջանական կողմում գտնվող պատմական հուշարձանների շուրջ ձևավորված Արևմտյան Հայաստանից ու Խորհրդային Ադրբեջանից բերված բանահյուսական նյութը, դրանց հիման վրա տեղում ստեղծված նորը», - ասաց Ավետիս Գրիգորյանը: 

Դաշտային ազգագրական և հնագիտական հետախուզական աշխատանքները նախատեսվում է իրականացնել Գեղարքունիքի մարզի սահմանամերձ բնակավայրերում։ Ակնկալվում է ստեղծել Գեղարքունիքի մարզի սահմանամերձ շրջանների պատմամշակութային հուշարձանների վերաբերյալ ժողովրդական բանահյուսությանը, բանավոր պատմություններին և ազգագրական երևույթներին վերաբերող տվյալների բանկ, որում կառանձնացվեն Արևմտյան Հայաստանից և Գարդմանից եկած շերտերը և վերջին տասնամյակներում դրանց միախառնման արդյունքում ստեղծված ժամանակակից բանահյուսությունը։ Նաև նախատեսվում է ներկայացնել վերջին երկու հարյուրամյակում Սևանա լճի արևելյան ավազանում և լեռնաշղթաներից անդին ադրբեջանցիների վերաբերմունքի ընդհանուր գծերը և փոփոխությունների դինամիկան հայկական նյութական և ոչ նյութական մշակութային ժառանգության նկատմամբ։

«Մեր հետազոտությունն իր մեջ պարունակելու է ՀՀ մշակութային քաղաքականությանը, ժողովրդագրական ու մշակութային խնդիրներին վերաբերող օգտակար փաստական տվյալներ», - շեշտեց երիտասարդ գիտնականը։

Ավետիս Գրիգորյանը երեք տասնյակ գիտական հրապարակումների հեղինակ է, մասնագիտական ուղղվածությունը միջնադարյան և նոր շրջանի Հայաստանի հնագիտության և պատմության խնդիրներն են։ Նա առանձնացնում է «Օպերացիա «Զոդ»» գիրքը, որը հեղինակել է ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ագգագրության ինստիտուտի տնօրեն, պատմական գիտությունների թեկնածու Արսեն Բոբոխյանի հետ։ Գրքում ներկայացված է, թե ինչպես Հայաստանը 1919 թվականին պահեց Սոթքի բնագիծը։ Իրականացնելով հնագիտական պեղումներ Գեղարքունիքի մարզում՝ հեղինակներն առաջին անգամ և նոր փաստական տվյալների հիման վրա ներկայացնում են Սևանա լճի տարածաշրջանում հայ-թաթարական բախումների պատճառները, ժամանակագրությունը, հետևանքները։ «Հնագիտական պեղումները հետազոտողին տրամադրում են մեծ քանակությամբ գիտական նոր տվյալներ, որոնք երբեմն կարող են լինել բացառիկ և հազվագյուտ, սակայն այդ գտածոներն ուսումնասիրելու գործընթացում է, որ սկսվում է ստեղծվել գիտական արդյունքը։ ««Օպերացիա Զոդ» գիրքն իսկապես «նոր պատմություն» էր հայագիտության մեջ և հանրային մեծ արձագանք ստացավ», - ասաց Ավետիս Գրիգորյանը։

Երիտասարդ գիտնականը շեշտեց՝ հնագիտությունը կարևոր է ոչ միայն հայագիտության զարգացման տեսանկյունից, երկրի արտաքին քաղաքականության համար, այլև տնտեսական զարգացման․ «Անհնար է առանց հնագիտական ուսումնասիրությունների զարգացնել մշակութային զբոսաշրջությունը, որի ներուժը շատ մեծ է Հայաստանում»։

Ավետիս Գրիգորյանը ներկայում իրականացնում է բազային և դրամաշնորհային մի քանի ծրագրեր, որոնց շրջանակում ուսումնասիրում է պատմական Սյունիքի հուշարձանները, մասնավորապես, Սևանա լճի ավազանի միջնադարյան հուշարձանները, Հայաստանի ջրածածկ (ըստ արխիվային փաստաթղթերի) և ջրամերձ հուշարձանները, շարունակում է Վայոց ձորի մարզում գտնվող իշխան Չեսար Օրբելյանի պալատի և Սյունիքի մարզում գտնվող միջնադարյան Բաղաբերդ ամրոցի հնագիտական ուսումնասիրությունները։

«Իմ աշխատանքում ինձ համար ամենահետաքրքիրը հետազոտական աշխատանքն է, երբ պեղումներից հետո ստացված տվյալները սկսում ես պատմության վերածել»։ Պեղումներ իրականացնելիս անընդհատ զարմանալու առիթներ են լինում, միաժամանակ, գնալով սկսում ես չզարմանալ։ Հնագիտությամբ զբաղվելը նաև հնարավորություն է տալիս Հայաստանը ճանաչել մանրամասնորեն», - ասաց Ավետիս Գրիգորյանը։ 

Ըստ նրա՝ հնագիտության ոլորտում երիտասարդ գիտնականին մրցակցային առավելություններ կարող են տալ ժամանակակից սարքավորումներին տիրապետելու հմտությունները և տարբեր լեզուների իմացությունը։ Իսկ մասնագիտական աճին կարող են նպաստել երիտասարդ գիտնականների համար նախատեսված ծրագրերը։ «Նմանատիպ ծրագրերն ունեն ոգևորիչ նշանակությունը։ Դրանք հնարավորություն են տալիս սկսնակ հետազոտողներին ներկայացնել համարձակ գաղափարներ և ֆինանսական աջակցություն ստանալ դրանք կյանքի կոչելու համար։ Միաժամանակ, այսպիսի ծրագրերը երիտասարդ գիտնականների համար օգտակար փորձառություն են՝ ավելի մեծ ծրագրերի մասնակցելու համար», - նշեց Ավետիս Գրիգորյանը։

Անհաջողություններն Ավետիսը շուտ է մոռանում․ «Ժամանակը կարճ է, պետք է զբաղվել մյուս գործերով, նոր հաջողությունների հետևից գնալ, իսկ հաջողության կարելի է հասնել միայն աշխատասիրությամբ»։

Մոնիկա Երիցյան