Տարոն Դանիելյանը Վանաձորի պետական համալսարանի Հայոց լեզվի և գրականության ամբիոնի դոցենտ է, բ.գ.թ.։ Օրերս "Scopus" համակարգում ընդգրկված "Вестник Московского университета" գրախոսվող պարբերականում հրապարակվել է նրա "Деятельность цензора С. Мелик-Меграбова в Кавказском цензурном комитете (1872–1890 гг.)" հոդվածը [1]։ Նշված գիտատեղեկատվական շտեմարանում սա Տարոն Դանիելյանի արդեն հինգերորդ հոդվածն է [2], որոնցից 3-ն ընդգրկված են նաև "Web of Science" համակարգում [3]։ Հոդվածների հետազոտական նյութի ընտրությունը հեղինակը կապում է դոկտորական ատենախոսության թեմայի հետ՝ «Գովազդը թիֆլիսահայ պարբերական մամուլում 1846-1918 թթ.»։ Այն հաստատվել է Երևանի պետական համալսարանի ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետում: Գիտական խորհրդատվություն անցնում է նույն ֆակուլտետի Նոր մեդիայի և հաղորդակցության ամբիոնում։ Խոստովանում է, որ ի սկզբանե չի մտածել դոկտորական ատենախոսություն գրելու մասին: Թեկնածուական ատենախոսության թեման հայաստանյան ռադիոյի արդի փուլին է վերաբերել և 10 տարի առաջ գիտական հետաքրքրությունների շրջանակն ընդգրկել է մեդիայի, լրագրության և հաղորդակցության արդի ժամանակաշրջանը:

- Սակայն, ինչպես ասում են, երբեք մի՛ ասա երբեք: Երբ Վանաձորի պետական համալսարանում ինձ առաջարկվեց պարապել «Գովազդը ԶՀՄ-ներում» դասընթացը, առարկայի ուսումնամեթոդական փաթեթը մշակելիս հասկացա, որ հայկական գովազդի զարգացման պատմությունը՝ նրա ակունքները և գրեթե մինչև 2000-ակաների զարգացման ընթացքը, ընդհանրապես ուսումնասիրված չէ: Որոշեցի սկսել թիֆլիսահայ պարբերական մամուլի գովազդից և այսօր թեմային վերաբերող մոտ 40 հոդված և թեզիս ունեմ [4]: Անցյալ տարի դիմեցի ԵՊՀ՝ «Գովազդը թիֆլիսահայ պարբերական մամուլում 1846-1918 թթ.» դոկտորական ատենախոսության թեման հաստատելու համար, և Ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետի գիտական խորհուրդն այս թեման հաստատեց: 

- Որո՞նք են ուսումնասիրության ընթացքում Ձեր առջև դրված խնդիրները։

- Խնդիրները շատ են: Յուրաքանչյուր նոր թեմա ուսումնասիրելու ժամանակ զգում եմ, որ  բավական շատ անելիք կա, քանի որ 19-20-րդ դարերի գովազդը հայ իրականության մեջ երբեք ուսումնասիրված չի եղել [5]: Բացի դրանից՝ անհրաժեշտ է դառնում վերանայել արևելահայ պարբերական մամուլի պատմությունը, որը բավական լավ է ուսումնասիրված մեր մեծերի կողմից (Մարգո Մխիթարյան, Լիդա Գևորգյան, Լենդրուշ Ալոյան), սակայն այդ ուսումնասիրությունները համակարգային հարացույցի տեսանկյունից չեն դիտարկվել: Մասնավորապես գովազդի պատմությունն ուսումնասիրելիս հնարավոր չէ անտեսել տվյալ ժամանակաշրջանում Կովկասի փոխարքայության շուկայում առկա ռուսալեզու, վրացերեն և այլ լեզուներով հրատարակվող մամուլը: Սա նույնպես խնդիր է, որը պետք է հաշվի առնել, ուսումնասիրել: Ի վերջո, անհրաժեշտ է դիտարկել հայ մամուլն ու գովազդը Ռուսական կայսրության պարբերական մամուլի և գովազդի համակարգի տիրույթում, քանի որ այն, ունենալով որոշակի չափով ինքնավարություն, այնուամենայնիվ, կայսերական տեղեկատվական-հաղորդակցական համակարգի տարրերից մեկն էր:

- Ի՞նչ հիմնական ուղղությունով եք տանում գիտական հետազոտությունը։ 

- Աշխատանքի ընթացքում բավականին մեծ թվով արխիվային նյութեր եմ դրել շրջանառության մեջ, որոնք մեզ հասանելի են եղել Հայաստանի և Վրաստանի ազգային արխիվների, Վրաստանի ձեռագրերի ազգային կենտրոնի, Ռուսաստանի պետական պատմական արխիվի, Սանկտ Պետերբուրգի կենտրոնական պետական պատմական և Ռուսաստանի Դաշնության պետական արխիվների ֆոնդերից: Արխիվային փաստաթղթերը նոր լույս են սփռում պարբերական մամուլի զարգացման մի շարք իրողությունների վրա: Ուսումնասիրում եմ թիֆլիսահայ պարբերական մամուլի գովազդի տեսակները, ձևերը և ձևաչափերը: Փորձում եմ զուգահեռաբար համեմատություն անցկացնել նույն ժամանակաշրջանում նույն շուկայում լույս տեսնող օտարալեզու մամուլի գովազդի հետ: 

- Ձեր գիտական արդյունքները նորարարակա՞ն են։

- Կարծում եմ՝ տվյալ թեմայի ուսումնասիրության արդյունքները նոր են, ինչն ամենակարևորն է, արդիական են, իսկ աշխատանքը վերլուծական է… Գիտական տարբեր մեթոդների միջոցով փորձում եմ ներկայացնել մոտ 100-200 տարվա առաջվա գովազդային գործունեության պատմությունը հայ իրականության մեջ: 

- Թեմայի վերաբերյալ կա՞ն մինչ Ձեզ կատարված ուսումնասիրություններ հայ հեղինակներից կողմից:

- 19-20-րդ դարերի հայկական գովազդի մասին ոչ մի ուսումնասիրություն չկա: Գովազդի արդի ժամանակաշրջանի հետ կապված ուսումնասիրություններ կան, բայց դրանց քանակը ևս քիչ է… Զարմանալի է, որ գովազդի «առատության» դարաշրջանում այն մեզանում քիչ է գիտականորեն իմաստավորվում: 

- Միջազգային գիտատեղեկատվական շտեմարանների ամսագրերում կա՞ն թեմային մոտ այնպիսի հրապարակումներ, որոնց հղում եք անում։  

- Աշխատում եմ անպայման ծանոթանալ արտասահմանյան փորձին: Հայտնի է, որ գովազդն արևմտյան (ավելի ստույգ՝ ամերիկյան) ֆենոմեն է, և բնական է, որ արևմտյան գիտական ամսագրերում գովազդագիտության տեսական միտքն ավելի զարգացած է: Դրան զուգահեռ անհրաժեշտ են նաև ռուսաստանյան ուսումնասիրությունները, քանի որ Թիֆլիսը տվյալ ժամանակաշրջանում Ռուսական կայսրության մի մեծ տարածաշրջանի կենտրոն էր:  

- Ի՞նչ կարծիք կարող եք հայտնել "Scopus", "WOS" գիտատեղեկատվական շտեմարաններում ընդգրկված պարբերականների հոդվածների ուսումնասիրության վերաբերյալ:

- Դրանք բավականին խիտ և հարուստ ուսումնասիրություններ են: Այստեղ հանդիպում են նոր գաղափարներ, նոր մոտեցումներ, նոր հայացակարգեր… Կարծում եմ՝ գրախոսման խիստ փուլը, որն անցնում են գիտնականները, նպաստում է նշված գիտատեղեկատվական շտեմարաններում ընդգրկված պարբերականների հոդվածների որակի բարձրացմանը: 

- Ինչը խթան հանդիսացավ, որ 2021թ․-ից սկսեք հոդվածները հրապարակման ուղարկել արտերկրի գրախոսվող ամսագրերին։

- "Scopus" շտեմարանում ընդգրկված հանդեսում աշխատանքներս տպագրելու ցանկություն միշտ եմ ունեցել, բայց ինչ-որ ներքին բարդույթ կար, որ գուցե հոդվածս ուղարկելուց հետո մերժվեմ: Մտածում էի հայագիտական թեմաները հայկական աշխարհի սահմաններից դուրս չեն հետաքրքրի: Սակայն իրականությունն այլ էր: Առաջին երկու հոդվածներիս արձագանքը դրական էր. ստացա դրական գրախոսականներ և հասկացա, որ բարդույթները և անհիմն կասկածները պետք է թողնել մի կողմ ու շարժվել առաջ: Կարծում եմ՝ շատ կարևոր է, որ Հայաստանի սահմաններից դուրս տեղեկանան մեր ուսումնասիրությունների մասին: Նկատենք, որ հումանիտար և սոցիալական գիտությունների որոշ թեմաներ այսօր համաշխարհային տեղեկատվական պատերազմի (օրինակ, հայագիտություն և հակահայագիտություն) մի մասն են կազմում, և այդ առումով հայաստանիցներիս կողմից միջազգային գիտական ցանցին միանալը պարզապես անհրաժեշտություն է:

- "Scopus"-ի` Ձեր էջում նկատեցի նաև համահեղինակություն Նատալիա Նիկոնովայի հետ։ Ինչպե՞ս եք սկսել համագործակցությունը և համատեղ ի՞նչ աշխատանքներ եք նախատեսում հաջորդիվ։

- Նատալյա Նիկոնովան Տոմսկի պետական համալսարանի ռոմանագերմանական և դասական բանասիրության ամբիոնի վարիչն է, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր: Ծանոթացել ենք գիտաժողովի ժամանակ: Ես ներկայացնում էի «Ռուս լրագրությունը և պարբերական մամուլը թիֆլիսահայ լրագրության ընկալմամբ» թեմայով զեկուցումը, որը հետագայում տպագրվեց նաև "Имагология и компаративистика" [6] հանդեսում ("Scopus" և "WOS"): Թեման հետաքրքրեց Ն. Նիկոնովային, և նա առաջարկեց միասին ուսումնասիրել Թիֆլիսի ռուսական մամուլում տպագրված թարգմանական գրականության գաղափարական և պատկերաբանական մոտեցումները: Այսօր արդեն մեկ հոդված տպագրված է [7], մյուսն անցել է գրախոսման փուլը և կտպագրվի օգոստոս ամսին: Ապագայում որոշել ենք աշխատանքը շարունակել մի քանի այլ ուղղություններով: 

- Նախատեսո՞ւմ եք ընթացիկ տարում դիմել  գիտահետազոտական ուղղվածության որևէ մրցույթի, օրինակ, ինչպիսիք ՀՀ Գիտության կոմիտեն է հայտարարում։ 

- Այո՛, նախատեսում եմ: 

- Դուք նաև լրագրող եք, և ինձ հետաքրքրում է Ձեր կարծիքը նաև որպես լրագրողի՝ նկատո՞ւմ եք արդյոք գիտական լրագրության ակտիվություն։

- Գիտական լրագրության ակտիվություն չեմ նկատում, բայց շարժ կա [8]: Զարմանալի է, որ լրատվամիջոցների մի մասը արտատպում է արտասահմանյան պարբերականներից գիտական տարբեր հետազոտությունների արդյունքներ, սակայն տեղական ուսումնասիրությունները նորության նյութ չեն դառնում: Կարծում եմ, դրա մեջ գիտնականների մեղքն էլ կա, քանի որ շատերս չենք սիրում հանրայնացնել մեր աշխատանքը և այն չենք դարձնում տեղեկույթի՝ լուրի, օբյեկտ: 

Հղումներ

1. Даниелян Т.Р., Деятельность цензора С. Мелик-Меграбова в Кавказском цензурном комитете (1872–1890 гг.), "Вестник Моск. ун-та, серия 10, Журналистика", 2023, № 1, с. 164–187,  doi: 10.30547/vestnik.-journ.1.2023.164187․
2. Դանիելյան Տ․Ռ․, հոդվածների ցանկը "Scopus" համակարգում՝ https://www.scopus.com/authid-/TaronDanielyan․
3. Դանիելյան Տ․Ռ․, հոդվածների ցանկը "Web of Science" համակարգում՝ https://www.webofscience.com/wos/author/record/38573478․
4. Даниелян Т.Р., Газета "Кавказские объявления" в истории тифлисской прессы, "Вестник Новосибирского государственного университета, серия: История, филология", 2021, https://doi.org/10-.25205/1818-7919-2021-20-6-9-18.
5. Даниелян Т.Р., Особенности развития рекламы армянской книги в Тифлисе (1801–1865 гг.), "Текст. Книга. Книгоиздание", 2022, № 28, с. 92–109, doi: 10.17223/23062061/28/6.
6. Даниелян Т.Р., Русская и русскоязычная журналистика в восприятии армянской прессы Тифлиса (1865-1918 гг.), "Имагология и компаративистика", 2021, №15, с. 248-263, doi: 10.17223/24099554/15/15. 
7. Никонова Н.Е., Даниелян Т.Р., Переводная художественная литература как имагологический и идеологический инструмент: по материалам периодического издания «Кавказ» (1846–1884 гг.), "Вестник Томского государственного университета, филология", 2022, № 79, с. 240–261, http://journals.tsu.ru/philo-logy/&journal_page=archive&id=2259&article_id=51051.
8. "Scimago"-ն ընդգրկում է սկսած 1996 թ.-ից “Scopus” տվյալների բազայում թվարկված ամսագրերի արխիվը: Հղումով լրագրությանն անդրադարձող պարբերականներն են՝ https://www.scimagojr.com/journal-search.php?q=journalism․ 

Հերմինե Օհանյան