ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Մաթեմատիկայի ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, Հայկական մաթեմատիկական հանդեսի պատասխանատու խմբագիր Լինդա Խաչատրյանը «Երիտասարդ գիտնականների աջակցության ծրագրի» շրջանակներում իրականացվող «Գիտական հոդվածների տպագրության համար երիտասարդ գիտնականներին խրախուսման մրցույթի» շահառուներից է։
![](https://www.sci.am/images/2021/230317_133350_b_20230317_body1.jpg)
Լինդա Խաչատրյանը մրցույթում շահառու է ճանաչվել «Scimago Journal & Country Ranking (SJR)»-ում ամսագրերի դասակարգման ավելի բարձր քառորդում առաջին անգամ տպագրության համար։ Ներկայացրել է «On the characterization of a finite random field by conditional distribution and its Gibbs form» («Վերջավոր պատահական դաշտի պայմանական բաշխմամբ բնութագրելու և դրա Գիբսյան ձևի մասին») հոդվածը, որը տպագրվել է «Journal of Theoretical Probability»-ում (Տեսական հավանականության հանդես)։ https://doi.org/10.1007/s10959-022-01209-6 Հոդվածի համահեղինակը ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ, ՀՀ ԳԱԱ Մաթեմատիկայի ինստիտուտի գլխավոր գիտաշխատող Բորիս Նահապետյանն է։
Ո՞րն է Ձեր աշխատանքի գիտական արդյունքը։
- Հոդվածում մենք լուծել ենք վերջավոր պատահական դաշտը պայմանական բաշխումների համակարգով նկարագրելու խնդիրը։ Այս խնդիրը կարևոր է ոչ միայն տեսական տեսանկյունից, այլև հսկայական թվով կիրառումների համար: Հաճախ վիճակագրական տվյալները ներկայացվում են պայմանական հավանականության բաշխումների համակարգի տեսքով: Մասնավորապես, դա տեղի է ունենում մաթեմատիկական վիճակագրական ֆիզիկայի, բժշկության, տնտեսագիտության, պատկերների ճանաչման տեսության և այլ առարկաների խնդիրներում: Լուծված խնդրի կարևորությունն ու դժվարությունը նշել են Բրաունի համալսարանի պրոֆեսոր Ստյուարտ Գեմանը և Ջոն Հոփկինսի համալսարանի պրոֆեսոր Դոնալդ Գեմանն իրենց հայտնի «Stochastic Relaxation, Gibbs Distributions and the Bayesian Restoration of Images» հոդվածում, որն ունի ավելի քան 26 հազար մեջբերում։ Մեր աշխատանքում ցույց է տրված, որ բոլոր պայմանական հավանականությունները Գիբսյան տեսք ունեն: Գիբսի կամ Բոլցման-Գիբսի բանաձևը մաթեմատիկական վիճակագրական ֆիզիկայի հայտնի բանաձև է, որը սահմանում է կապը ֆիզիկական համակարգի տվյալ վիճակի հավանականության և նույն վիճակի էներգիայի միջև: Գիբսի բանաձևն իր կիրառումները գտել է պատկերների ճանաչման տեսությունում, օպտիմալացման և տնտեսագիտության խնդիրներում։ Մեր արդյունքը տրամադրում է մաթեմատիկական հիմնավորում և հիմք Գիբսի բանաձևը տարբեր ոլորտներում կիրառելու համար: Արդյունքները ձեռք են բերվել Բորիս Նահապետյանի և Լիլ համալսարանի պրոֆեսոր Սերգեյ Դաչյանի ավելի վաղ մշակված մեթոդների կիրառմամբ:
Ի՞նչ այլ գիտական աշխատանքներ ունե՞ք։
- 2016 թվականին հրատարակվել է «Հավանական մեթոդները դիսկրետ խնդիրներում» գիրքը, որի համահեղինակն եմ։ Գրախոսվող ամսագրերում ունեմ տպագրված 12 գիտական հոդված, որից 6-ը՝ «Scopus» միջազգային գիտատեղեկատվական շտեմարանի ամսագրերում (http://math.sci.am/member-publications/66)։
![](https://www.sci.am/images/2021/230317_133344_b_20230317_body.jpg)
Գերմանիայի Հայդելբերգի համալսարանում
Ինչպե՞ս ընտրեցիք Ձեր մասնագիտությունը։
- Մաթեմատիկայի ուսումնասիրությունն ինձ գրավում է, քանի որ այստեղ բոլոր պնդումներն ապացուցվում են: Իմ հետաքրքրությունը հավանականությունների տեսության նկատմամբ հիմնված է դրա կիրառությունների լայնության վրա: Հավանականությունների տեսության մեթոդները և դրա հիմնական դրույթները գնալով մեծանում են ժամանակակից գիտության կարևոր խնդիրների լուծման գործում։
Ի՞նչ մոտիվացիա պետք է լինի, որպեսզի երիտասարդները զբաղվեն գիտությամբ։
- Գիտությամբ զբաղվելու հիմքում հետաքրքրությունն է, թե ինչպես և ինչու է ամեն ինչ աշխատում այսպես և ոչ այլ կերպ: Երիտասարդներին դեպի գիտություն գրավելու համար նրանց պետք է հետաքրքրել։ Դա պետք է լինի դպրոցներում կրթության ուշադրության կենտրոնում: Երեխաներին պետք է սովորեցնել մտածել, համեմատել, գտնել ընդհանուրը և հակառակը, կառուցել ընդհանուր պատկերացում շրջապատող աշխարհի մասին, այլ ոչ թե ստիպել անգիր անել հսկայական թվով փաստեր: Հետո համալսարանում գիտության նկատմամբ հետաքրքրությունը միայն կուժեղանա։
Ի՞նչ հատկանիշներ են բնութագրում ժամանակակից գիտնականին։
- Գիտնականը բոլոր ժամանակներում պետք է լինի լի էնտուզիազմով, ազնիվ, ամբողջ նվիրումով աշխատի ի շահ գիտության և հասարակության։ Ինքս կցանկանայի ստանալ արդյունքներ, որոնք օգտակար կլինեն գիտնականների ապագա սերունդների համար։
Ձեր կարծիքը Հայաստանում հետթեկնածուական կարգավիճակի (PostDoc) համակարգի ներդրման մասին:
- PostDoc համակարգը ենթադրում է երիտասարդ կադրերի մշտական շրջանառություն, իսկ մենք ունենք քիչ թվով երիտասարդ գիտնականներ: Ասպիրանտներին թույլ տալ աշխատել այլ երկրում, անշուշտ, ձեռնտու կլինի, եթե նրանք վերադառնան Հայաստան: Մյուս կողմից՝ կկարողանա՞նք այստեղ պայմաններ ապահովել այլ երկրների երիտասարդ գիտնականների համար, կկարողանա՞նք գրավել նրանց, որ գան Հայաստան աշխատելու։
Ինչո՞վ եք զբաղվում աշխատանքից դուրս, ի՞նչ նախասիրություններ ունեք։
- Սիրում եմ կարդալ։ Հետաքրքրությամբ կարդում եմ գիտության և մաթեմատիկայի պատմության և փիլիսոփայության մասին գրքեր։ Վերջերս կարդացած գրքերից կարող եմ նշել Մորիս Քլայնի «Մաթեմատիկա։ Ճշմարտության որոնում»-ը և Հերման Հեսսեի «Ուլունքախաղ»-ը։ Սիրում եմ այցելել դասական երաժշտության համերգների։ Շատ եմ սիրում մեր Օպերայի և բալետի թատրոնը։
Ինչպե՞ս եք վերաբերվում արհեստական բանականությանը:
- Արհեստական բանականությունը հիմնված է ալգորիթմների վրա, ինչը բացառում է ստեղծագործական գործընթացը։ Անհնար է ծրագրավորել այնպիսի երևույթներ, ինչպիսիք են ոգեշնչումը, ներըմբռնումը, ինտուիցիան: Եվ այդ պատճառով այն չի կարող փոխարինել մարդուն։ Միևնույն ժամանակ, արհեստական բանականության ստեղծման ճանապարհին զարգացումները տվել են գործնականում շատ օգտակար արդյունքներ, որոնք պետք է օգտագործվեն մարդկային բանականության հետ միասին, այլ ոչ թե դրա փոխարեն:
Մոնիկա Երիցյան