Սույն թվականի հունիսի 7-ին ՀՀ ԳԱԱ կենդանաբանության և հիդրոէկոլոգիայի գիտական կենտրոնում տեղի ունեցավ ՀՀ ԳԱԱ կենաբազմազանության և կենսաանվտանգության պրոբլեմային խորհրդի նիստը։ Քննարկվեցին Սևանա լճի հիմնախնդիրները։

«Սևանա լիճը մեզ օրինակ է տալիս, թե ինչպես չի կարելի վարվել բնության հետ»,- իր ողջույնի խոսքում ասաց  ՀՀ ԳԱԱ բնական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս-քարտուղար, ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ Ռուբեն Հարությունյանը։ 

ՀՀ ԳԱԱ Սևանա լճի պահպանության փորձագիտական հանձնաժողովի նախագահ Բարդուխ Գաբրիելյանը խոսեց Սևանա լճի մակարդակը 6 մետրով՝ մինչև 1903,5 մ նիշը բարձրացնելու անհրաժեշտության մասին, ինչը պետք է նպաստի հիպոլիմնիոնի շերտի ձևավորմանը և Սևանա լճի ջրի որակի բարելավմանը։ 

«Մեծ Սևանում մեծամասամբ չկա այդ շերտը։ Եթե մենք բարձրացնում ենք լճի մակարդակը 6մ-ով, ապա առաջանում է հիպոլիմնիոնի շերտ, որը բավական է, որ մենք ունենանք բավականին լավ ջրի որակ, և կապտականաչ ջրիմուռներով բուռն ծաղկում չենք ունենա։ Սակայն, պայմանները քանի որ փոխվել են, հնարավոր է, որ լճի մակարդակի բարձրացման թիվը փոխվի»,- ասաց Բարդուխ Գաբրիելյանը։

Նա նշեց, որ ամբողջ աշխարհում ջրամբարները ծերանում են, այդ թվում՝ Սևանա լիճը։  «Ինչ է լճի ծերանալը։ Երբ կենդանական և բուսական աշխարհի ներկայացուցիչները մահանում են, իջնում են հատակին, ապա հատակը սկսում է մոտենալ  մակերեսին, և հիպոլիմնիոնի շերտը կամաց-կամաց վերանում է,  լիճը մահանում է։ Փաստորեն, երբ 1930-ական թվականներին սկսեցին իջեցնել Սևանա լճի մակարդակը, մենք արհեստականորեն արագացրինք այդ գործընթացը՝ մոտեցնելով լճի մակերեսը հատակին»,- ասաց Բարդուխ Գաբրիելյանը։  

Անդրադառնալով լճի կենսառեսուրսներին՝ նա նշեց, որ Սևանա լիճն ունեցել է 3 էնդեմիկ ձկնատեսակ՝ Սևանի իշխանը, Սևանի կողակը և Սևանի բեղաձուկը, որոնք գրանցված են ՀՀ կենդանիների կարմիր գրքում։ Ներկայում լճում առկա է 9 տեսակի ձուկ, որոնցից միայն 3-ը՝ իշխանը, սիգը և կարասն են արդյունագործական նշանակություն ունեցող տեսակներ։

Ձկնապաշարների վրա ի թիվս այլ պատճառների իրենց ազդեցությունն ունեն Սևանա լիճ թափվող գետերի վրա կառուցված փոքր ՀԷԿ-երը։ «Դրանք էկոհամակարգին կարող են էական վնաս տալ։ Խողովակով ջուրը հոսելիս՝ փոխվում է ջրի արագությունը, ջերմաստիճանը։ Իսկ եթե ջերմաստիճանը փոխվում է, փոխվում է ամեն ինչ, կերային բազան, նույնիսկ ձկների բնազդը։ Ձկները որոշակի ջերմաստիճանի տակ պիտի բարձրանան ձվադրման, բայց եթե ավելի տաք լինի, իրենք չեն բարձրանա»,- նշեց Բարդուխ Գաբրիելյանը։

Սևանա լճում կտրուկ նվազել են խեցգետնի պաշարներն արգելված որսագործիքներով իրականացրած որսի և խեցգետինների շրջանում տարածված հիվանդության պատճառով, մինչդեռ խեցգետինը լճի սանիտարն է, որը սնվում էր դետրիտով, մահացած կենդանիներով՝ մաքրելով լիճը։

Բանախոսը նշեց, որ լճի վրա իր ազդեցությունն ունի նաև կլիմայի փոփոխությունը։ «Կլիմայի փոփոխության ազդեցության հետ մենք  չենք կարող պայքարել, բայց մենք կարող ենք մեղմել ազդեցությունը՝ ունենալով միջոցառումներ։ Առաջին հերթին անհրաժեշտ է նվազեցնել ջրառը Սևանա լճից, իսկ դրա համար պետք է ունենալ այլընտրանքային ջրի պաշարներ՝ կառուցելով ջրամբարներ։ Պետք է նվազեցնել ոռոգման ջրի կորուստները։ Պետք է ապահովվի ջրի ներհոսքը լիճ նաև իր ջրահավաք ավազանից։ Սևանի ավազանի որոշ գետեր ամբողջովին չորանում են ամռան սեզոնին»,- ասաց Բարդուխ Գաբրիելյանը։ 

Ամփոփելով իր ելույթը՝ նա նշեց, որ ՀՀ կառավարությունը պետք է ունենա Սևանա լճի զարգացման ռազմավարություն, որը պետք է արտահայտի կարճաժամկետ և երկարաժամկետ հեռանկարում լճի գերիշխող տեսլականը։ Դրանից ելնելով` պետք է իրականացվեն համապատասխան միջոցառումներ՝ կապված լճի էկոհամակարգի և ջրի որակի բարելավման հետ: Բոլոր եզրակացությունները Սևանա լճի էկոհամակարգի վերաբերյալ պետք է գիտականորեն հիմնավորված լինեն համապատասխան մասնագիտացված պետական կառույցների կողմից:

ՀՀ ԳԱԱ կենդանաբանության և հիդրոէկոլոգիայի գիտական կենտրոնի փոխտնօրեն Գոռ Գևորգյանը ներկայացրեց Սևանա լճի ջրիմուռների ծաղկումների խնդիրը: Նա նշեց, որ  1940-ական թվականներին  ֆիտոպլանկտոնում գերակայել են դիատոմային ջրիմուռները, առկա է եղել կանաչ ջրիմուռների սուր գերակայություն, իսկ կապտականաչ ջրիմուռները՝ ցիանոբակտերիաները, ամենափոքր մասն են կազմել։  Սակայն լճի մակարդակի 

իջեցմանը զուգընթաց դիատոմայինների դոմինանտությունը նվազել է, իսկ 1970-ական թվականներին արդեն դոմինանտությունն անցել է ցիանոբակտերիաներին։ «2018 թվականից նորից մենք ունենում ենք ցիանոբակտերիաների դոմինանտություն, ինչը ցուցանշում է պատմական վատ վիճակի  կրկնողություն։ Մենք տեսնում ենք, որ 2018 թվականից ի վեր ծաղկում դրսևորվում է գրեթե ամեն տարի»,- ասաց Գոռ Գևորգյանը։

Նա նշեց, որ ուսումնասիրել են ջրիմուռների թունարտադրության հնարավորությունը։ «Հայտնի է, որ ցիանոբակտերիաների որոշ տեսակներ կարող են արտադրել տոքսիններ։ Մեր հետազոտությունները հաստատել են, որ այս ծաղկող տեսակը տոքսիկ տեսակ է»,- ասաց Գոռ Գևորգյանը։ Նա նշեց, որ ծաղկման շրջանում չարժե Սևանա լճի ջուրը որևէ նպատակով օգտագործել։ «Ոռոգման ժամանակ նույն թույները կարող են գյուղատնտեսական մթերքում կուտակվել և անցնել մարդու օրգանիզմ»,- ասաց նա։ 

Ուսումնասիրության արդյունքները փաստում են, որ շարունակական աղտոտումը և գլոբալ տաքացումը կնպաստեն լճի ցիանոբակտերիաների անբարենպաստ զարգացումներին նաև ապագայում։ «ֆոսֆատի ներթափանցման կրճատումը միակ գործիքն է ցիանոբակտերիաների նման անբարենպաստ դինամիկան երկարաժամկետ վերահսկելու համար»,- ասա Գոռ Գևորգյանը։  

Ելույթներով հանդես եկան ՀՀ ԳԱԱ Էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոնի տնօրեն Լիլիթ Սահակյանը, ՀՀ ԳԱԱ Հիդրոէկոլոգիայի և ձկնաբանության ինստիտուտի տնօրեն Էվելինա Ղուկասյանը և ՀՀ ԳԱԱ Արմեն Թախտաջյանի անվան բուսաբանության ինստիտուտի ծրագրի համակարգող Գրիգորի Ֆյոդորովը։
Խորհրդի նիստի արդյունքներով մշակվում է առաջարկությունների փաթեթ, որը պետք է ուղարկվի ՀՀ կառավարություն։

ՀՀ ԳԱԱ գիտության հանրայնացման և հասարակայնության հետ կապերի բաժին
11․06․2024թ․