ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի ֆիզիկական հետազոտությունների ինստիտուտի երիտասարդ գիտնական Նունե Մխիթարյան. «Այսօրվա զարգացած գիտությունը մեր վաղվա հզոր պետության գրավականն է: Նպաստելով գիտության զարգացմանն այսօր՝ մենք մեր ապագան ենք կառուցում։ Պետք է հավատալ, վստահել և օգնել գիտնականին»։ 

   Նունե Մխիթարյանը Գեղարքունիքի մարզի Զոլաքար գյուղից է, 28 տարեկան, մասնագիտությամբ՝ ֆիզիկոս: Սովորել է Հայկական պետական մանկավարժական համալսարանի մաթեմատիկայի, ֆիզիկայի և ինֆորմատիկայի ֆակուլտետի  ֆիզիկայի բաժնում: Ներկայում ՀՀ ԳԱԱ ֆիզիկական հետազոտությունների ինստիտուտի ասպիրանտ է՝ Ֆրանսիայի Լորենի համալսարանի հետ համատեղությամբ: Աշխատում է Հայկական պետական մանկավարժական համալսարանի քվանտային էլեկտրոնիկայի և ինտեգրալային օպտիկայի նոր նյութերի լաբորատորիայում որպես կրտսեր գիտաշխատող:

   Ձեր ստացած ո՞ր գիտական արդյունքն է ամենակարևորը և ինչո՞ւ:

   Երիտասարդ գիտնականների համար յուրաքանչյուր գիտական արդյունք, տպագրված աշխատանք արժեքավոր է: Ներկայում պատրաստում եմ ատենախոսական աշխատանք «Tm3+ իոններով լեգիրված լիթիումի նիոբատի հենքի վրա ժամանակակից քվանտային էլեկտրոնիկայի և ֆոտոնիկայի համար նոր նյութերի ստացումը և հետազոտումը» թեմայով: Աշխատանքի նպատակն է Tm3+  իոններով լեգիրված լիթիումի նիոբատի (LN) ծավալային և մանրաթելային բյուրեղների հենքի վրա ստանալ նոր նյութ օպտիկական հովացման, կոմպակտ լազերային համակարգերի համար, որում լազերային ճառագայթի գեներացմանը զուգընթաց կարող է իրականանալ համակարգի ինքնահովացում և ճառագայթի հաճախության ինքնակրկնապատկում և քվանտային հիշողության սարքերի համար: Աշխատանքի հիմնական  խնդիրներն են մշակել օպտիմալ պայմաններ նանո- և միկրոկառուցվածքով նոմինալ մաքուր և Tm3+  խառնուրդային իոններով լեգիրված LN-ի բովախառնուրդների, ծավալային և մանրաթելային բյուրեղների համար և ստանալ այդ նյութերը,  հետազոտել ստացված բյուրեղների ոչ գծային օպտիկական, ֆոտոռեֆրակտիվ, կառուցվածքային, էլեկտրաֆիզիկական և սպեկտրադիտական հատկությունները, բացահայտել այդ նյութերի կիրառման հնարավորությունները ֆոտոնիկական, լազերային, այդ թվում՝ լազերային հովացնող և ինքնահովացվող հեռահաղորդակցության համակարգերում:

   Ըստ ձեզ, որո՞նք են գիտության զարգացման առաջնահերթությունները:
  
   Գիտության զարգացման համար պետք է ստեղծվեն նպաստավոր պայմաններ՝ սկսած ֆինանսավորումից մինչև լաբորատորիաների զինում ժամանակակից սարքավորումներով: Մինչև վերջերս նվազ ֆինանսավորմամբ գիտությունը զարգացել է: Այն արդյունքը, որը տեսնում ենք այսօր, տարիների աշխատանք է: Այդուհանդերձ, իրական կիրառական արդյունք տեսնելու համար  պետք է տևական և հետևողական աշխատանք ոլորտում: Գիտության զարգացումն առանց համագործակցության անհնար է պատկերացնել։ Որքան էլ կարևոր են միջազգային համագործակցությունները, այնուամենայնիվ, պետք է հանրապետության ներսում ստեղծել ամուր կապեր՝ հատկապես գիտահետազոտական ինստիտուտների միջև: Ողջունելի կլիներ համատեղ հետազոտությունների իրականացումը, որը մեծապես կնպաստեր գիտական մտքի և փորձի փոխանակմանը:

 
                 Տեսական ֆիզիկայի միջազգային կենտրոնի (ICTP) գիտաժողով, Իտալիա, 2017թ.

   Որո՞նք են գիտության զարգացման ռեսուրսները:
 
   Գիտությունը երկրին սնող կենսական անոթներից է։ Պետք է զարգացնել գիտությունը, և գլխավոր քայլերն են գիտության պատշաճ ֆինանսավորումն ու մոտիվացիան:  Ի ուրախություն բոլորիս, 2022 թվականի հունվար ամսից գիտության ֆինանսավորումը զգալի կավելանա, սակայն այսքան տարիների բացը լրացնել մեկ տարում անհնար է։ Արդյունք տեսնելու համար այս գործընթացը պետք է տևական լինի: Մյուսը և ոչ պակաս կարևոր ռեսուրսը՝ երիտասարդ կադրերի համալրումն է։ Երիտասարդ կադրերի պակասը նկատվում է բոլոր գիտահետազոտական ինստիտուտներում: Այժմ լուրջ քայլեր են արվում  հնարավորինս մեծ թվով երիտասարդների ոլորտ ներգրավելու համար, և դա պետք է լինի շարունակական:

   Ի՞նչն է ազդում գիտության վարկանիշի վրա և ինչպե՞ս է պետք բարձրացնել այն:

   Հանրության  շրջանում գիտնականի աշխատանքի վերաբերյալ պատկերացում կազմելու համար պետք է վերականգնել գիտնականի հեղինակությունը, որին մեծապես կնպաստի պետության մոտեցումը գիտնականի նկատմամբ: Պետք է գնահատվի գիտնականի աշխատանքը և՛ համապատասխան ֆինանսավորմամբ,  և՛ ներկայացմամբ: Դպրոցներում կարելի է կազմակերպել ամենամսյա զեկուցումներ գիտության ձեռքբերումների և հայտնի գիտնականների գործունեության մասին։ Ցանկալի կլինի կազմակերպել երիտասարդ գիտնականների հետ հանդիպումներ, որոնք պարբերական բնույթ կկրեն: Սեփական օրինակով  և ձեռքբերումներով երիտասարդ գիտնականները կարող են հետաքրքրություն առաջացնել աշակերտների շրջանում: Դպրոցները ևս պետք է շահագրգռված լինեն նման միջոցառումների կազմակերպման հարցում:

   Եթե ունենայիք համապատասխան լծակներ, ի՞նչ բարեփոխումներ կսկսեիք գիտության ոլորտում:

   Գաղտնիք չէ, որ վերջին տարիներին կտրուկ նվազել է բնագիտական ուղղություններով դիմորդների թիվը և գիտահետազոտական ինստիտուտներում  երիտասարդ գիտաշխատողների թիվը: Խնդիրը շատ ավելի խորքային է: Պետք է սկսել կրթական համակարգում լուրջ բարեփոխումներից, օրինակ, ԲՈՒՀ-երում բնագիտական մասնագիտությունների գծով կրթաթոշակների ավելացում և այլն:
 
   Ինչպե՞ս պետք է համագործակցեն ԲՈՒՀ-երը և ԳԱԱ համակարգի կազմակերպությունները:

   ԲՈՒՀ-երի և  ԳԱԱ գիտահետազոտական ինստիտուտների միջև կապը պետք  է շատ սերտ լինի։ Կարծում եմ, պետք է մշտապես կազմակերպվեն գիտական սեմինարներ, գիտաժողովներ, որոնց պարտադիր մասնակցություն կունենան նաև ուսանողները։ Պետք է հնարավորինս նպաստել ուսանողների ներգրավվածությանը: Օրինակ, հստակ պահանջ լինի, որ մագիստրոսական թեզերը որպես հոդված տպագրվեն կամ զեկուցմամբ հանդես գան տեղական, միջազգային  գիտաժողովներում:

   Հայաստանում գիտությունն ինչպե՞ս կարող է հետաքրքիր դառնալ ներդրումների համար:

   Պետությունը պետք է օգնի գիտությանը, գիտությունն էլ իր հերթին պետք է նպաստի պետության զարգացմանը: Հենց դա է իր կոչումը: Պետք է կարողանալ մրցունակ լինել, և, ըստ այդմ, կստեղծվեն հնարավորություններ նաև ներդրումների համար:

   Հայաստանում ի՞նչ հեռանկարներ կան կիրառական գիտության զարգացման համար:

   Կիրառական գիտության զարգացման համար անհրաժեշտ է պետության կողմից պատշաճ ուշադրություն և համապատասխան իրավական դաշտի ստեղծում, որը կնպաստի նաև ներդրումներին:

   Ի՞նչ է անհրաժեշտ երիտասարդ գիտնականին գիտությամբ զբաղվելու համար:

   Գիտությունը չի սիրում ծույլերին: Երիտասարդ գիտնականը պետք է լինի աշխատասեր, նպատակասլաց, համառ, կարողանա բացահայտել կարևոր և խորքային հարցերը իր ոլորտում: Երիտասարդ գիտնականին, առաջին հերթին,   անհրաժեշտ է նյութատեխնիկական բազա, մոտիվացիա և համարժեք ֆինանսական միջոցներ: Կարծում եմ, սրանք են այն հիմնական նախադրյալները, որոնք պետք են գիտության մեջ առաջ գնալու համար:
Ըստ ձեզ, ի՞նչն է խոչընդոտում գիտության զարգացմանը Հայաստանում: 
Հայաստանում գիտության զարգացմանը մեծապես խոչընդոտում է տարբեր գիտահետազոտական ինստիտուտների միջև համագործակցության պակասը և տեղական, և միջազգային մասշտաբներով, սակավ ֆինանսական միջոցները, անհրաժեշտ սարքավորումների պակասը, նյութատեխնիկական բազան ամբողջությամբ թարմացման կարիք ունի։ Հայ գիտնականները, աշխատելով 90-ականների սարքավորումներով, լուրջ գիտական արդյունքներ են գրանցում, որոնք միջազգային հանրության ուշադրությանն են արժանանում։  Անհրաժեշտ ապահովվածության դեպքում ավելի մրցունակ կլինենք։

   Ի՞նչ խոչընդոտներ կան կոնկրետ ձեր ոլորտում:
 
   Մեր ոլորտում հիմնական խնդիրը նյութատեխնիկական բազայի թարմացումն է:

Ինչպե՞ս եք վերաբերվում Հայաստանում հետթեկնածուական կարգավիճակի (PostDoc) համակարգի ներդրմանը:

PostDoc-ը շատ լավ հնարավորություն է երիտասարդների  համար, մոտիվացիա է առաջ գնալու:

Ինչպե՞ս եք գնահատում «Գիտուժ»-ի գործունեությունը:

«Գիտուժ» նախաձեռնության շնորհիվ մենք ամեն օր տարբեր հարթակներից լսում ենք գիտության զարգացման, ոլորտում առկա խնդիրների, գիտնականների ձեռքբերումների մասին և այլն։ «Գիտուժ»-ի շնորհիվ գիտությունը և գիտնականը ուշադրության կենտրոնում են։ «Գիտուժ» -ը միավորում է գիտությամբ հետաքրքրված և գիտությամբ զբաղվող մարդկանց: Ուրախությամբ պետք է նշենք, որ նախաձեռնությունն արդեն նկատելի արդյունք է  տալիս։

   Ձեր ոլորտում գրագողություն կա՞:

   Ճշգրիտ գիտությունների ոլորտում գրագողությունն այդքան էլ հաճախ չի հանդիպում:
  
   Իսկ գենդերային անհավասարության խնդիր:
 
   Ի ուրախություն մեզ, գիտության ոլորտում, առհասարակ  մեր երկրում գենդերային անհավասարության խնդիր չկա:
 
   Նունե, ի՞նչ կարգախոսով եք առաջնորդվում:

   Այսօրվա զարգացած գիտությունը մեր վաղվա հզոր պետության գրավականն է: Մի շարք երկրների փորձը պետք է որպես օրինակ վերցնել: Նպաստելով գիտության զարգացմանն այսօր՝ մենք մեր ապագան ենք կառուցում։ Պետք է հավատալ, վստահել և օգնել գիտնականին։

    Մոնիկա Երիցյան